DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.30664#0202
Das Rechtsgebiet und die Kirche der Siebenbürger Sachsen
lectione unius capitis ex novo testamento ac sym-
bolo fidei et oratione Dominica, post quam conti-
nuantur pro diversis necessitatibus suffragia, ex-
plosis tamen semper et ubique creaturarum invoca-
tionibus, quibus beneficium Christi non mediocriter
est obscuratum. Unus enim Deus, unus mediator
Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit se-
met ipsum precium redemptionis pro omnibus. In
caeteris autem officiis hoc modo est ordinatum, ut,
cum videamus multiplicationem psalmorum ac ali-
arum cantionum matutinarum ab ignavis ministris
cum summo fastidio infructuose deblaterari38 nec
arces, in quibus per provinciam templa sunt consti-
tuta39, hisce periculosis temporibus et vicinitate va-
riorum inimicorum tutum sit in tenebris reserare,
officium matutinum translatum est in tempus au-
rorae, in quo post vernaculas cantiones et litanias,
post ordinatos matutinos psalmos, lectiones et re-
sponsoria canitur symbolum Athanasii40 ac deinde
Germanicum canticum: Te Deum laudamus41, mox
etiam: Veni, Sancte Spiritus42, cui succedit publica
contio. Prandio peracto | B 3 v | iterum habetur con-
tio in diebus festis antecendente et subsequente ali-
qua cantione vulgari43.
Caeteris vero diebus per septimanam ante au-
roram praemissa cantiuncula fit contio familiaris
pro institutione iuventutis, quae clauditur cantione
alicuius psalmi vel decem praeceptorum. Hisg finitis
duo vel tres psalmi per ordinem psalterii cotidie de-
cantantur, quos sequitur responsorium de tempore
cum collecta etc. Post haec publice praelegitur ca-
put veteris testamenti cum succincta interpreta-
tione44, in cuius fine rursus canitur a populo psalmus
aliquis Germanicus. In vespertinis precibus nihil pe-
nitus est immutatum, praeterquam quod quintus
psalmus45 ad aedificationem ecclesiae canitur lingua
g A, B verdruckt: Hic.
38 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 445.
39 Die für das Sachsenland typischen Kirchenburgen.
40 BSLK, S. 28-30.
41 Offenbar Martin Luthers Fassung des Te Deum: Herr
Gott, dich loben wir; Luther, AWA 4, Nr. 31.
42 Offenbar Martin Luthers: Komb, Heiliger Geist; Luther,
AWA 4, Nr. 15.
43 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 443f.
44 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 443.
vulgari. Peractis omnibus puellulae scholasticae46
aut aliquas cantiunculas in templo decantant aut
quaestiones de praecipuis partibus catechismi mu-
tuo proponunt et ad instructionem auditorum ex-
plicant. Interdum etiam aliquis ministrorum rudi-
menta catechismi iuventuti pronunciat. Qualiter au-
tem ceteri ritus iuxta vices temporum anni nobis ob-
serventur, e scriptis aliorum cuilibet licebit apertius
cognoscere.
[6.] De cura aegrotorum47
Auditores in concionibus sedulo sunt per ministros
admonendi, ut sani frequentius accedant ad parti-
cipationem mensae Domini nec ut alias semper ex-
spectent finem quadragesimae48, in quo sine pietatis
affectu tu-| B 4 r | multuose omnes, quo tantum sa-
tisfaciant consuetudini, concurrunt; quod satis ar-
guit eos non diiudicare corpus Domini. Quod si ali-
cui permissu Dei supervenerit iusta necessitas, eti-
am separatim in aedibus privatis porrigi debet te-
stamentum Christi, quia necessitas non habet le-
gem49. Cum autem certum sit dignitatem sacramen-
torum obscurari, ubi leviores cerimoniae eadem ob-
servationis necessitate proponuntur, quae utique
nec facientes iuvant neque omittentibus nocent, sta-
tutum est, ut minister sine lucernis, strepitu cym-
bali et habitu imperitos ad idololatriam provocante
comitantibus iis, qui vocaverunt, cum pane et calice
se conferat ad aedes aegroti ibique post consuetam
consolationem more legitimo verba consecrationis
super panem ut vinum palam pronunciet et aegroto
utrumque ministret nec inanem monstrationem pa-
nis infirmo credat profuturam, ubi res ipsa deside-
ratur.
45 Ps 5.
46 Hinweis auf den Schulbesuch der Mädchen; in der deut-
schen Fassung: gelerte meydleyn.
47 Darauf beruhend KO 1547, tit. 6: De abusu missae pri-
vatae = unten S. 212. In der Apologie gemeinsam mit
dem vorangehenden Kapitel behandelt.
48 Die Pflichtkommunion am Ende der österlichen Fasten-
zeit.
49 Lateinisches Sprichwort zum Notrecht, u. a. Decr. Grat.
III, c. 1, qu 1, c. 39 ≙ Cl Can I, Sp. 374.
184
lectione unius capitis ex novo testamento ac sym-
bolo fidei et oratione Dominica, post quam conti-
nuantur pro diversis necessitatibus suffragia, ex-
plosis tamen semper et ubique creaturarum invoca-
tionibus, quibus beneficium Christi non mediocriter
est obscuratum. Unus enim Deus, unus mediator
Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit se-
met ipsum precium redemptionis pro omnibus. In
caeteris autem officiis hoc modo est ordinatum, ut,
cum videamus multiplicationem psalmorum ac ali-
arum cantionum matutinarum ab ignavis ministris
cum summo fastidio infructuose deblaterari38 nec
arces, in quibus per provinciam templa sunt consti-
tuta39, hisce periculosis temporibus et vicinitate va-
riorum inimicorum tutum sit in tenebris reserare,
officium matutinum translatum est in tempus au-
rorae, in quo post vernaculas cantiones et litanias,
post ordinatos matutinos psalmos, lectiones et re-
sponsoria canitur symbolum Athanasii40 ac deinde
Germanicum canticum: Te Deum laudamus41, mox
etiam: Veni, Sancte Spiritus42, cui succedit publica
contio. Prandio peracto | B 3 v | iterum habetur con-
tio in diebus festis antecendente et subsequente ali-
qua cantione vulgari43.
Caeteris vero diebus per septimanam ante au-
roram praemissa cantiuncula fit contio familiaris
pro institutione iuventutis, quae clauditur cantione
alicuius psalmi vel decem praeceptorum. Hisg finitis
duo vel tres psalmi per ordinem psalterii cotidie de-
cantantur, quos sequitur responsorium de tempore
cum collecta etc. Post haec publice praelegitur ca-
put veteris testamenti cum succincta interpreta-
tione44, in cuius fine rursus canitur a populo psalmus
aliquis Germanicus. In vespertinis precibus nihil pe-
nitus est immutatum, praeterquam quod quintus
psalmus45 ad aedificationem ecclesiae canitur lingua
g A, B verdruckt: Hic.
38 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 445.
39 Die für das Sachsenland typischen Kirchenburgen.
40 BSLK, S. 28-30.
41 Offenbar Martin Luthers Fassung des Te Deum: Herr
Gott, dich loben wir; Luther, AWA 4, Nr. 31.
42 Offenbar Martin Luthers: Komb, Heiliger Geist; Luther,
AWA 4, Nr. 15.
43 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 443f.
44 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 443.
vulgari. Peractis omnibus puellulae scholasticae46
aut aliquas cantiunculas in templo decantant aut
quaestiones de praecipuis partibus catechismi mu-
tuo proponunt et ad instructionem auditorum ex-
plicant. Interdum etiam aliquis ministrorum rudi-
menta catechismi iuventuti pronunciat. Qualiter au-
tem ceteri ritus iuxta vices temporum anni nobis ob-
serventur, e scriptis aliorum cuilibet licebit apertius
cognoscere.
[6.] De cura aegrotorum47
Auditores in concionibus sedulo sunt per ministros
admonendi, ut sani frequentius accedant ad parti-
cipationem mensae Domini nec ut alias semper ex-
spectent finem quadragesimae48, in quo sine pietatis
affectu tu-| B 4 r | multuose omnes, quo tantum sa-
tisfaciant consuetudini, concurrunt; quod satis ar-
guit eos non diiudicare corpus Domini. Quod si ali-
cui permissu Dei supervenerit iusta necessitas, eti-
am separatim in aedibus privatis porrigi debet te-
stamentum Christi, quia necessitas non habet le-
gem49. Cum autem certum sit dignitatem sacramen-
torum obscurari, ubi leviores cerimoniae eadem ob-
servationis necessitate proponuntur, quae utique
nec facientes iuvant neque omittentibus nocent, sta-
tutum est, ut minister sine lucernis, strepitu cym-
bali et habitu imperitos ad idololatriam provocante
comitantibus iis, qui vocaverunt, cum pane et calice
se conferat ad aedes aegroti ibique post consuetam
consolationem more legitimo verba consecrationis
super panem ut vinum palam pronunciet et aegroto
utrumque ministret nec inanem monstrationem pa-
nis infirmo credat profuturam, ubi res ipsa deside-
ratur.
45 Ps 5.
46 Hinweis auf den Schulbesuch der Mädchen; in der deut-
schen Fassung: gelerte meydleyn.
47 Darauf beruhend KO 1547, tit. 6: De abusu missae pri-
vatae = unten S. 212. In der Apologie gemeinsam mit
dem vorangehenden Kapitel behandelt.
48 Die Pflichtkommunion am Ende der österlichen Fasten-
zeit.
49 Lateinisches Sprichwort zum Notrecht, u. a. Decr. Grat.
III, c. 1, qu 1, c. 39 ≙ Cl Can I, Sp. 374.
184