DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30664#0205
1a. Reformationsbüchlein 1543 - Lateinische Fassung
nis mutent. Immo ne ipsi quidem pastores post con-
firmationem, qua se priori vocationi obstrinxerunt,
aliam praebendam supra aliam sibi cumulent, cum
non modo pluribus officiis soli sufficere possint, ve-
rum etiam evidens argumentum praebeant avaritiae
radicis omnium malorum, quae a cognitione verita-
tis longissime abducit nec habet partem in regno
Dei.
[10.] De officiis ministrorum61
Quod autem officium illorum futurum sit, ex obser-
vatione cerimoniarum cuiuslibet ecclesiae facile con-
stabit. Hoc tamen deinceps commune erit omnibus
ubicunque in provincia constitutis, ut parochus ipse
singulis diebus festis concionetur et attendat ac
sciat, quid et quomodo caeteris diebus etiam ipso
absente in templo geratur; non enim potest esse pa-
storis excusatio, si lupus oves comedit et pastor ne-
scit62. Minister vero per septimanam in officio au-
rorae post consuetas vulgares cantiones lectionem
unius capituli secundum ordinem novi testamenti
populo publice praelegat et insigniores locos illius
textus ad utilitatem auditorum interpretetur, nec
quisquam excuset voluntariam cessationem pauci-
tate auditorum. Catechismus insuper quatuor tem-
poribus anni63 loco praedicti capitis iuventuti bre-
viter declaretur, una quidem et eadem formula, ne
frequens | C 3 v | mutatio verborum et interpretatio-
61 Darauf beruhend KO 1547, tit. 3: De officiis ministrorum
= unten S. 210.
Zum unterschiedlichen Gebrauch des Begriffs minister
(hier „Oberbegriff für alle, die im geistlichen Dienst der
Kirche stehen“, aber auch beschränkt auf Geistliche un-
terhalb der Pfarrer) vgl. Binder, Honterus, S. 290
Anm. 28.
62 Vgl. Joh 10,11-13.
63 Quatember-Termine zur Vierteilung des Kirchenjahres:
in der ersten Fastenwoche, in der Woche vor Pfingsten,
in der ersten Oktoberwoche und im Advent; vgl. Bie-
ritz, Kirchenjahr, S. 50, 111-112, 149.
64 Darauf beruhend KO 1547, tit. 10: De scholis restituendis
= unten S. 216. Zu der gleichzeitig in Kronstadt errich-
teten Schule und ihrer Honterus zugeschriebenen Schul-
ordnung siehe Einleitung S. 209.
Dazu und zu den beiden nachfolgenden Kapiteln auch
Apologie, S. 42, unter de sequentibus titulis: Sed etsi in
nis pueros ab ediscendo remoretur. In summo autem
officio, ubi nulli praesto sunt communicantes, mi-
nistri cum scholasticis psalmos aliquot Latinos exer-
cendae iuventutis gratia decantabunt, quibus acce-
dent consueta suffragia pro regibus, concordia ec-
clesiae, pro peccatis et pro pace. Caeterum cum per
hanc ordinationem satis videatur remissum, ut in
tanta penuria eruditorum parochi pro pluribus uni-
cum in pagis sustentent ministrum, ne quis calum-
nietur nos tantum gravamina abiecisse, placuit, ut in
oppidis et maioribus pagis ex pristino iure duo officia
quotidie peragantur. Quod si quis parochorum offi-
cium suum praestare noluerit aut non potuerit, loco
suo alterum ministrum conducat. Sin autem idoneos
ministros quaerere neglexerit, oblatos ne repudiave-
rit aut invenire seu per tenuitatem proventuum ser-
vare non pot[u]erit, totum onus ecclesiasticae func-
tionis recidet in ipsum. Neque enim religioni consen-
taneum videtur, ut congregationes fidelium quovis
modo debita fraudentur institutione.
[11.] De scholis64
Quemadmodum in hortorum cultu requiritur assi-
dua plantatio arbuscularum, ut antiquis deficienti-
bus subinde in locum succedant recentiores, sic ad
conservationem religionis maiores nostri in primis
necessariam iudicaverunt institutionem iuventutis,
quae ad commu-| C 4 r | nem rerum publicarum uti-
omnibus iam annotatis articulis a nobis esset erratum, id,
quod nulla ratione possumus intellegere neque cognoscere,
tamen respectum sequentis ordinationis scholarum, paupe-
rum et pupillarum nunquam non probandum. Cetera om-
nia non immerito deberent communi caritati condonari et in
optimam partem, sicuti scripta sunt, ita etiam interpretari,
praesertim quod soli sine ullo cuiuspiam ecclesiae vel civi-
tatis exemplo causam pupillorum minime contemnendam
sincerissime tractavimus. Qua quidem in causa, quantum
iniquitatis olim in rebus pupillorum fuerit admissum, nun-
quam satis dici potest. Quicquid autem id est, quod ad or-
dinationem scholarum, instructionem bibliothecae et pau-
perum sustentationem ac cetera pertinent, sine magnis im-
pensis perfici non potest, ut prorsus hoc negotio appareat,
quod in extrema tenuitate nostra nequaquam iucundiores
delicias aut maiorem in hoc saeculo gloriam, sed honorem
Dei omnipotentis et salutem proximi quaesiverimus. De quo
impraesentiarum nihil amplius videtur dicendum.
187
nis mutent. Immo ne ipsi quidem pastores post con-
firmationem, qua se priori vocationi obstrinxerunt,
aliam praebendam supra aliam sibi cumulent, cum
non modo pluribus officiis soli sufficere possint, ve-
rum etiam evidens argumentum praebeant avaritiae
radicis omnium malorum, quae a cognitione verita-
tis longissime abducit nec habet partem in regno
Dei.
[10.] De officiis ministrorum61
Quod autem officium illorum futurum sit, ex obser-
vatione cerimoniarum cuiuslibet ecclesiae facile con-
stabit. Hoc tamen deinceps commune erit omnibus
ubicunque in provincia constitutis, ut parochus ipse
singulis diebus festis concionetur et attendat ac
sciat, quid et quomodo caeteris diebus etiam ipso
absente in templo geratur; non enim potest esse pa-
storis excusatio, si lupus oves comedit et pastor ne-
scit62. Minister vero per septimanam in officio au-
rorae post consuetas vulgares cantiones lectionem
unius capituli secundum ordinem novi testamenti
populo publice praelegat et insigniores locos illius
textus ad utilitatem auditorum interpretetur, nec
quisquam excuset voluntariam cessationem pauci-
tate auditorum. Catechismus insuper quatuor tem-
poribus anni63 loco praedicti capitis iuventuti bre-
viter declaretur, una quidem et eadem formula, ne
frequens | C 3 v | mutatio verborum et interpretatio-
61 Darauf beruhend KO 1547, tit. 3: De officiis ministrorum
= unten S. 210.
Zum unterschiedlichen Gebrauch des Begriffs minister
(hier „Oberbegriff für alle, die im geistlichen Dienst der
Kirche stehen“, aber auch beschränkt auf Geistliche un-
terhalb der Pfarrer) vgl. Binder, Honterus, S. 290
Anm. 28.
62 Vgl. Joh 10,11-13.
63 Quatember-Termine zur Vierteilung des Kirchenjahres:
in der ersten Fastenwoche, in der Woche vor Pfingsten,
in der ersten Oktoberwoche und im Advent; vgl. Bie-
ritz, Kirchenjahr, S. 50, 111-112, 149.
64 Darauf beruhend KO 1547, tit. 10: De scholis restituendis
= unten S. 216. Zu der gleichzeitig in Kronstadt errich-
teten Schule und ihrer Honterus zugeschriebenen Schul-
ordnung siehe Einleitung S. 209.
Dazu und zu den beiden nachfolgenden Kapiteln auch
Apologie, S. 42, unter de sequentibus titulis: Sed etsi in
nis pueros ab ediscendo remoretur. In summo autem
officio, ubi nulli praesto sunt communicantes, mi-
nistri cum scholasticis psalmos aliquot Latinos exer-
cendae iuventutis gratia decantabunt, quibus acce-
dent consueta suffragia pro regibus, concordia ec-
clesiae, pro peccatis et pro pace. Caeterum cum per
hanc ordinationem satis videatur remissum, ut in
tanta penuria eruditorum parochi pro pluribus uni-
cum in pagis sustentent ministrum, ne quis calum-
nietur nos tantum gravamina abiecisse, placuit, ut in
oppidis et maioribus pagis ex pristino iure duo officia
quotidie peragantur. Quod si quis parochorum offi-
cium suum praestare noluerit aut non potuerit, loco
suo alterum ministrum conducat. Sin autem idoneos
ministros quaerere neglexerit, oblatos ne repudiave-
rit aut invenire seu per tenuitatem proventuum ser-
vare non pot[u]erit, totum onus ecclesiasticae func-
tionis recidet in ipsum. Neque enim religioni consen-
taneum videtur, ut congregationes fidelium quovis
modo debita fraudentur institutione.
[11.] De scholis64
Quemadmodum in hortorum cultu requiritur assi-
dua plantatio arbuscularum, ut antiquis deficienti-
bus subinde in locum succedant recentiores, sic ad
conservationem religionis maiores nostri in primis
necessariam iudicaverunt institutionem iuventutis,
quae ad commu-| C 4 r | nem rerum publicarum uti-
omnibus iam annotatis articulis a nobis esset erratum, id,
quod nulla ratione possumus intellegere neque cognoscere,
tamen respectum sequentis ordinationis scholarum, paupe-
rum et pupillarum nunquam non probandum. Cetera om-
nia non immerito deberent communi caritati condonari et in
optimam partem, sicuti scripta sunt, ita etiam interpretari,
praesertim quod soli sine ullo cuiuspiam ecclesiae vel civi-
tatis exemplo causam pupillorum minime contemnendam
sincerissime tractavimus. Qua quidem in causa, quantum
iniquitatis olim in rebus pupillorum fuerit admissum, nun-
quam satis dici potest. Quicquid autem id est, quod ad or-
dinationem scholarum, instructionem bibliothecae et pau-
perum sustentationem ac cetera pertinent, sine magnis im-
pensis perfici non potest, ut prorsus hoc negotio appareat,
quod in extrema tenuitate nostra nequaquam iucundiores
delicias aut maiorem in hoc saeculo gloriam, sed honorem
Dei omnipotentis et salutem proximi quaesiverimus. De quo
impraesentiarum nihil amplius videtur dicendum.
187