DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30628#0316
Nördlingen
arbitror dicet coram Pharaone: Virga Mosi est ser-
pens11; ergo serpentem, non virgam dedit Dominus
Mosi, quod est contra Mosen et prophetas qui ubi-
que de virga Mosi loquuntur, quod ea sit aqua eli-
cita e petra12, quod ea sustineamur adversum insul-
tus hostium13. Danda est hic venia risui.
Quis quaeso nescit, Christum in coena non disse-
rere de ratione et natura corporis crucifigendi et san-
guinis fundendi, ut illud τουτο non ad discretionem
naturae corporis pertineat, quod crucifigendum sit,
sed ad veritatem eius, quod editur? In coena de esu
et potu mentio est. Ad horum veritatem ait Christus:
Quod editis, est corpus meum adeoque id, quod
traditur pro vobis. Quod bibitis, sanguis meus est
adeoque is, qui funditur, quasi dicat: Scitis coenas
legalium victimarum, ut huius etiam paschalis agni,
de quo vescimini, quomodo sacrificio corporum et
sanguine fuso purgati sitis hactenus ad beneficia
corporalia, quae per legem sunt recipienda (neque
enim poterant ad perfectum adducere cultorem14),
eoque coelestia potioribus victimis oporteat adsequi.
Scitis etiam, quomodo haeredes beneficiorum15 cor-
poralium levitae de victimis comederint et univer-
sus Israel de agno paschali. Scitis, quod in memo-
riam haec omnia facta sint, ut scirent se sanguine
vitulorum et agni paschalis purgatos beneficiorum
corporalium, quae per legem sunt haeredes factos,
ut gratias propitio Deo agerent, quod immerentes
purgatos sanguine donasset imperio, sacerdotio,
liberis, bonis. Nunc ventum est ad commumonem
coelestium bonorum promissam in lege et prophetis.
Haec quoque purgatis sanguine potiori et sacrificio
praestantiore donantur eo, quod coelestia sint, de
quo sacrificio antea dixi vobis, Iohan. 10 [25-30];
Matth. 16 [18ff.], quod me misisset in mundum Pa-
ter, ut illum lucrifacerem, illum adducerem concilia-
tum per mortem, per sanguinem meum. Et nunc
tempus instat solutionis meae, et manus tradentis
est mecum in mensa. Concupivi ergo et ego hoc
pascha vobiscum edere, priusquam morerer. Nunc
est novum sacrificium et in illo novum foedus, de
11 2. Mos. 4, 2ff.; 7, 10. 12 2. Mos. 17, 5f.
13 2. Mos. 17, 8-13.
14 Dieser persönliche Ausdruck statt des zu erwarten-
den sachlichen (cultum) ist wohl gewählt im Gedan-
ken an Joh. 4, 23.
quo vobis prophetae testati sunt. Novam igitur coe-
nam ego, quod sum pontifex futuri sacerdotii, nunc
instituo carnis meae et sanguinis mei, per quem
coelestium bonorum haeredes facti estis. Igitur non
amplius de coenis legalibus, de agno paschali, sed
de carne mea edetis in memoriam mei, per cuius san-
guinem purgati remissionem peccatorum adsequi-
mini et haereditatem vitae aeternae, ut quemadmo-
dum in lege memoria temporalium beneficiorum ab
iis, qui sanguine vitulorum etc. purgati erant, aleba-
tur in coenis, dum de carne victimae, per quam con-
ciliabantur, vescerentur, ita nunc memoriam aeter-
norum et spiritualium beneficiorum et haereditatis
sempiternae in coena mea alatis, dum de carne mea
editis, quae vobis hoc contulit, et sanguine meo bi-
bitis, quo estis purgati ad vitam sempiternam, non
terrenam, ad sacerdotium et regnum coeleste, non
terrestre, gratis recipiendum, dona per me Dei Pa-
tris. Ideo gratias agite nunc Deo et Patri per me,
qui non oblitus promissi sui aeternum regnum per
meum sacrificium, quod jam instat, condonavit!
Haec habent universa verba coenae, quae partim
in Hebraeis [8-10], partim in Corinthiis [1. Kor. 11,
23-26] repetuntur ad maiorem cognitionem mortis
Christi alendam. Unde haec verba: ,,Hoc est corpus
meum“ et separatim et conjunctim cum illis (,,quod
pro vobis datur“) legi possunt, ut Matthaeus [26, 26]
et Marcus [14, 22] fecerunt, et similiter illa: ,,Hic
calix novum testamentum in meo sanguine“ nulla
necessitate copulantur cum illis ,,qui pro vobis
funditur“. Unde etiam separatim a Paulo citantur
[1. Kor. 11, 25]. Haec dico, ut redimam autoritatem
scripturae sanctae contra calumniam Carlostadia-
nam et pseudoprophetiam Alstetanam, qua haec
verba ,,quod pro vobis datur“ et ,,qui pro vobis
funditur“ esse necessaria dicuntur, ut in quibus ver-
setur summa rei et intelligentiae16; nam iuxta Car-
lostadianam stygmen haec verba ,,Hoc est corpus
meum, si non necessario copules ,,hoc est“, si demas
illa ,,quod pro vobis datur“, inania erunt et nihil sig-
nificantia et convincent, incogitantem fuisse Chri-
15 In der Vorlage als Druckfehler benefictorum.
16 Barge 2, 164f. 166. - Diese Verbindung war für
Karlstadt eine Hauptstütze für seine eigentliche An-
sicht.
300
arbitror dicet coram Pharaone: Virga Mosi est ser-
pens11; ergo serpentem, non virgam dedit Dominus
Mosi, quod est contra Mosen et prophetas qui ubi-
que de virga Mosi loquuntur, quod ea sit aqua eli-
cita e petra12, quod ea sustineamur adversum insul-
tus hostium13. Danda est hic venia risui.
Quis quaeso nescit, Christum in coena non disse-
rere de ratione et natura corporis crucifigendi et san-
guinis fundendi, ut illud τουτο non ad discretionem
naturae corporis pertineat, quod crucifigendum sit,
sed ad veritatem eius, quod editur? In coena de esu
et potu mentio est. Ad horum veritatem ait Christus:
Quod editis, est corpus meum adeoque id, quod
traditur pro vobis. Quod bibitis, sanguis meus est
adeoque is, qui funditur, quasi dicat: Scitis coenas
legalium victimarum, ut huius etiam paschalis agni,
de quo vescimini, quomodo sacrificio corporum et
sanguine fuso purgati sitis hactenus ad beneficia
corporalia, quae per legem sunt recipienda (neque
enim poterant ad perfectum adducere cultorem14),
eoque coelestia potioribus victimis oporteat adsequi.
Scitis etiam, quomodo haeredes beneficiorum15 cor-
poralium levitae de victimis comederint et univer-
sus Israel de agno paschali. Scitis, quod in memo-
riam haec omnia facta sint, ut scirent se sanguine
vitulorum et agni paschalis purgatos beneficiorum
corporalium, quae per legem sunt haeredes factos,
ut gratias propitio Deo agerent, quod immerentes
purgatos sanguine donasset imperio, sacerdotio,
liberis, bonis. Nunc ventum est ad commumonem
coelestium bonorum promissam in lege et prophetis.
Haec quoque purgatis sanguine potiori et sacrificio
praestantiore donantur eo, quod coelestia sint, de
quo sacrificio antea dixi vobis, Iohan. 10 [25-30];
Matth. 16 [18ff.], quod me misisset in mundum Pa-
ter, ut illum lucrifacerem, illum adducerem concilia-
tum per mortem, per sanguinem meum. Et nunc
tempus instat solutionis meae, et manus tradentis
est mecum in mensa. Concupivi ergo et ego hoc
pascha vobiscum edere, priusquam morerer. Nunc
est novum sacrificium et in illo novum foedus, de
11 2. Mos. 4, 2ff.; 7, 10. 12 2. Mos. 17, 5f.
13 2. Mos. 17, 8-13.
14 Dieser persönliche Ausdruck statt des zu erwarten-
den sachlichen (cultum) ist wohl gewählt im Gedan-
ken an Joh. 4, 23.
quo vobis prophetae testati sunt. Novam igitur coe-
nam ego, quod sum pontifex futuri sacerdotii, nunc
instituo carnis meae et sanguinis mei, per quem
coelestium bonorum haeredes facti estis. Igitur non
amplius de coenis legalibus, de agno paschali, sed
de carne mea edetis in memoriam mei, per cuius san-
guinem purgati remissionem peccatorum adsequi-
mini et haereditatem vitae aeternae, ut quemadmo-
dum in lege memoria temporalium beneficiorum ab
iis, qui sanguine vitulorum etc. purgati erant, aleba-
tur in coenis, dum de carne victimae, per quam con-
ciliabantur, vescerentur, ita nunc memoriam aeter-
norum et spiritualium beneficiorum et haereditatis
sempiternae in coena mea alatis, dum de carne mea
editis, quae vobis hoc contulit, et sanguine meo bi-
bitis, quo estis purgati ad vitam sempiternam, non
terrenam, ad sacerdotium et regnum coeleste, non
terrestre, gratis recipiendum, dona per me Dei Pa-
tris. Ideo gratias agite nunc Deo et Patri per me,
qui non oblitus promissi sui aeternum regnum per
meum sacrificium, quod jam instat, condonavit!
Haec habent universa verba coenae, quae partim
in Hebraeis [8-10], partim in Corinthiis [1. Kor. 11,
23-26] repetuntur ad maiorem cognitionem mortis
Christi alendam. Unde haec verba: ,,Hoc est corpus
meum“ et separatim et conjunctim cum illis (,,quod
pro vobis datur“) legi possunt, ut Matthaeus [26, 26]
et Marcus [14, 22] fecerunt, et similiter illa: ,,Hic
calix novum testamentum in meo sanguine“ nulla
necessitate copulantur cum illis ,,qui pro vobis
funditur“. Unde etiam separatim a Paulo citantur
[1. Kor. 11, 25]. Haec dico, ut redimam autoritatem
scripturae sanctae contra calumniam Carlostadia-
nam et pseudoprophetiam Alstetanam, qua haec
verba ,,quod pro vobis datur“ et ,,qui pro vobis
funditur“ esse necessaria dicuntur, ut in quibus ver-
setur summa rei et intelligentiae16; nam iuxta Car-
lostadianam stygmen haec verba ,,Hoc est corpus
meum, si non necessario copules ,,hoc est“, si demas
illa ,,quod pro vobis datur“, inania erunt et nihil sig-
nificantia et convincent, incogitantem fuisse Chri-
15 In der Vorlage als Druckfehler benefictorum.
16 Barge 2, 164f. 166. - Diese Verbindung war für
Karlstadt eine Hauptstütze für seine eigentliche An-
sicht.
300