DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30628#0318
Nördlingen
dari non potest, sequentes Dominum, qui zizania
sinit usque ad messem [Matth, 13, 24-36]. Culpa
huius est primum in magistratibus, qui, ad regnum
Christi adhuc caecutientes, ignorant consuetudinem
regni coelestis, secundum in pseudolutheranis19, qui
nulla ratione carnis habita, nulla ratione humano-
rum conatuum et Satanae liberius quam par est,
laxant habenas licentiae, tertium in episcopis neque
vita neque doctrina claris neque fide neque charitate
vero christiana insignibus. Iis fit, ut omnia luxentur
nulla honesti aut fidei ratione habita.
De matrimonio.
Quia hac in parte non simpliciter peccatur, ita
quantum licuit instituimus. Matrimonium dicimus
conjunctionem maris et foeminae secundum legem.
Coniunctionem autem pactum sive foedus vocamus
sive desponsationem ut Hoseas secundo capite [21],
qua copulantur vir et mulier et confoederantur in-
dissolubiliter nisi, quatenus lex permittit divortium.
Ita habet apostolus 1. Corinth. 7 [4]: Uxor proprii
corporis jus non habet. Similiter et maritus proprii
corporis jus non habet, sed uxor. Ne fraudetis vos in-
vicem! Ita et Dominus ipse praecipit Mathaei 19
[9]: Quicunque repudiaverit uxorem suam nisi ob
stuprum et aliam duxerit, is committit adulterium
et, qui repudiatam duxerit, is adulterium committit.
[Rand: Impium, quod sit adulterium.] Propterea
etiam in lege, Levi. 20 [10], et in Roma[ni] imperii
juribus mandatum est, ut capite plectatur adulte-
rium1 idque non uno nomine et quod constantissime
fidei et publicae honestatis contemptus sit, in quem
operae precium sit animadvertere, et quod sigmfica-
tionem impietatis in Deum importet. Adulterio
enim apostasia fidei significatur, et quo m[odo]
speres ullo in negotio fidelem fore, qui naturae et
omnium gentium consensum, qui divinam legem
praevaricatur, hominem incogitanti et supino et
malitioso animo, ut Christus etiam noluerit labe-
factare civilis magistratus autoritatem in adulte-
ram, Johan. 8 [1-11].
,,Maris et foeminae“ dicimus, iuxta conditionem
19 Gemeint ist wohl Karlstadt mit seinen Anhängern.
1 Ehebruch mit einer Ehefrau gehörte im Mittelalter
zu den mit dem Tode bedrohten Ungerichten (Ri-
chard Schröder, Lehrbuch der deutschen Rechts-
Dei et verbum, Gene. [1, 27] 2 [18-24] et 3 [16?]:
Marem et foeminam creavit eos. Item: Non est bo-
num hominem esse solum. Faciamus ei adjutorium
juxta se! et Christus, Matth. 19 [4ff.]: Annon le-
gistis, quod is, qui fecit ab initio, masculum et foe-
minam fecit eos, et dixit: Propterea deseret homo
patrem et matrem et adglutinabitur uxori suae et
erunt duo in carnem unam. Itaque iam non sunt
duo, sed una caro. Quod ergo Deus copulavit2,
homo non separet.
Secundum legem simpliciter adiecimus, ne quis
gentium matrimonia cavilletur; nam et gentibus
idem in matrimonio jus est, quod Christianis et
Judaeis olim, et quemadmodum nobis non est matri-
monium, quod contra legem Dei sive ecclesiae sanc-
tae initum est, ita neque gentibus est, quod contra
leges desponsatur.
Ut autem ad ecclesiam Dei revertamur! Hoc
agnoscimus et vocamus matrimonium, quod secun-
dum legem Dei aut secundum publicae honestatis
rationem initum est et confirmatum. [Rand: Contra
fornicationem.] Nam qui creavit marem et foemi-
nam, is et formcationem gravissime vetuit, ut lex
Domini habet et exemplum, Num. 25 [1-18]; unde
jubet inobedientem filium tollere, Deut. 21 [18-21],
et mandat parentibus, ne patiantur fornicari filias,
Levit. 19 [29], et lapidare jubet elocatam, quae non
fuerit virgo reperta, Deut. 22 [13-29], Porro idem
Deus Pater verbi sui obedientiam in omnibus prae-
ceptis requirit et legibus, ne in tribubus Domini
quaelibet temere inita permistio matrimonii loco
esset ad Jaxandum turpitudini habenas, et, ut in
comperto esset, quae conjunctio sancta esset et
immaculata et civili consuetudini ad honestatem
publicam conducens.
Ob id principio gravissime vetuit liberam consue-
tudinem maris et foeminae sive fornicationem, ut
ex 1. Cor. 5 [11] liquet et ex iure producendorum
testium. Ubi nulla conjunctio est, nulla fides, sed
mera vel convivendi vel divertendi licentia contra
apostolicum dogma, 1. Cor. 7 [4]: Vir non habet jus
proprii corporis, sed uxor; sed neque mulier jus ha-
geschichte. Berlin 19226. 837). - Die Constitutio
criminalis Carolina von 1532 bedrohte ihn in Artikel
126 ebenso.
2 Vulgata hat ,,conjunxit“.
302
dari non potest, sequentes Dominum, qui zizania
sinit usque ad messem [Matth, 13, 24-36]. Culpa
huius est primum in magistratibus, qui, ad regnum
Christi adhuc caecutientes, ignorant consuetudinem
regni coelestis, secundum in pseudolutheranis19, qui
nulla ratione carnis habita, nulla ratione humano-
rum conatuum et Satanae liberius quam par est,
laxant habenas licentiae, tertium in episcopis neque
vita neque doctrina claris neque fide neque charitate
vero christiana insignibus. Iis fit, ut omnia luxentur
nulla honesti aut fidei ratione habita.
De matrimonio.
Quia hac in parte non simpliciter peccatur, ita
quantum licuit instituimus. Matrimonium dicimus
conjunctionem maris et foeminae secundum legem.
Coniunctionem autem pactum sive foedus vocamus
sive desponsationem ut Hoseas secundo capite [21],
qua copulantur vir et mulier et confoederantur in-
dissolubiliter nisi, quatenus lex permittit divortium.
Ita habet apostolus 1. Corinth. 7 [4]: Uxor proprii
corporis jus non habet. Similiter et maritus proprii
corporis jus non habet, sed uxor. Ne fraudetis vos in-
vicem! Ita et Dominus ipse praecipit Mathaei 19
[9]: Quicunque repudiaverit uxorem suam nisi ob
stuprum et aliam duxerit, is committit adulterium
et, qui repudiatam duxerit, is adulterium committit.
[Rand: Impium, quod sit adulterium.] Propterea
etiam in lege, Levi. 20 [10], et in Roma[ni] imperii
juribus mandatum est, ut capite plectatur adulte-
rium1 idque non uno nomine et quod constantissime
fidei et publicae honestatis contemptus sit, in quem
operae precium sit animadvertere, et quod sigmfica-
tionem impietatis in Deum importet. Adulterio
enim apostasia fidei significatur, et quo m[odo]
speres ullo in negotio fidelem fore, qui naturae et
omnium gentium consensum, qui divinam legem
praevaricatur, hominem incogitanti et supino et
malitioso animo, ut Christus etiam noluerit labe-
factare civilis magistratus autoritatem in adulte-
ram, Johan. 8 [1-11].
,,Maris et foeminae“ dicimus, iuxta conditionem
19 Gemeint ist wohl Karlstadt mit seinen Anhängern.
1 Ehebruch mit einer Ehefrau gehörte im Mittelalter
zu den mit dem Tode bedrohten Ungerichten (Ri-
chard Schröder, Lehrbuch der deutschen Rechts-
Dei et verbum, Gene. [1, 27] 2 [18-24] et 3 [16?]:
Marem et foeminam creavit eos. Item: Non est bo-
num hominem esse solum. Faciamus ei adjutorium
juxta se! et Christus, Matth. 19 [4ff.]: Annon le-
gistis, quod is, qui fecit ab initio, masculum et foe-
minam fecit eos, et dixit: Propterea deseret homo
patrem et matrem et adglutinabitur uxori suae et
erunt duo in carnem unam. Itaque iam non sunt
duo, sed una caro. Quod ergo Deus copulavit2,
homo non separet.
Secundum legem simpliciter adiecimus, ne quis
gentium matrimonia cavilletur; nam et gentibus
idem in matrimonio jus est, quod Christianis et
Judaeis olim, et quemadmodum nobis non est matri-
monium, quod contra legem Dei sive ecclesiae sanc-
tae initum est, ita neque gentibus est, quod contra
leges desponsatur.
Ut autem ad ecclesiam Dei revertamur! Hoc
agnoscimus et vocamus matrimonium, quod secun-
dum legem Dei aut secundum publicae honestatis
rationem initum est et confirmatum. [Rand: Contra
fornicationem.] Nam qui creavit marem et foemi-
nam, is et formcationem gravissime vetuit, ut lex
Domini habet et exemplum, Num. 25 [1-18]; unde
jubet inobedientem filium tollere, Deut. 21 [18-21],
et mandat parentibus, ne patiantur fornicari filias,
Levit. 19 [29], et lapidare jubet elocatam, quae non
fuerit virgo reperta, Deut. 22 [13-29], Porro idem
Deus Pater verbi sui obedientiam in omnibus prae-
ceptis requirit et legibus, ne in tribubus Domini
quaelibet temere inita permistio matrimonii loco
esset ad Jaxandum turpitudini habenas, et, ut in
comperto esset, quae conjunctio sancta esset et
immaculata et civili consuetudini ad honestatem
publicam conducens.
Ob id principio gravissime vetuit liberam consue-
tudinem maris et foeminae sive fornicationem, ut
ex 1. Cor. 5 [11] liquet et ex iure producendorum
testium. Ubi nulla conjunctio est, nulla fides, sed
mera vel convivendi vel divertendi licentia contra
apostolicum dogma, 1. Cor. 7 [4]: Vir non habet jus
proprii corporis, sed uxor; sed neque mulier jus ha-
geschichte. Berlin 19226. 837). - Die Constitutio
criminalis Carolina von 1532 bedrohte ihn in Artikel
126 ebenso.
2 Vulgata hat ,,conjunxit“.
302