Incertarum fabularum fragmenta (fr. 607)
101
πολίτης δ’ έστί <~> / πλήν άρ’ εί Σάκας ό Μυσός καί τό Καλλίου νόθον;, wo
das außer vielleicht... ironisch-sarkastisch klingt).
βασκάνιον Hier im Sinne von προβασκάνιον .Mittel zur Verhexung1,
,Amulett“, konkreter in der Form wohl entstellter menschenförmiger Figuren,
die den für die Existenz nicht nur der in den Werkstätten exponierten Er-
zeugnisse, sondern auch ihrer Hersteller selbst vom bösen Blick ablenken und
vor diesem schützen sollten (zur ausführlichen Beschreibung in Phryn. Praep.
soph. p. 53,7 vgl. hier oben, Zitatkontext; zur Wirkung dieser Figuren vgl. auch
Plut. Quaest. conv. 681f).
Die primäre Bedeutung von βασκάνιον ist .Behexung“,,Zauber“ (vgl. auch
Strab. XVI 4,17, für die Frauen der Troglodyten in Nubien, und Epigr. Gr. 381,3
Kaibel - eine Grabschrift aus Aizanis - άρπα[χ]θεΐ[σ’ Α'ίδεω] βασκανίοις
,entführt von Hades’ bösartigen Einflüssen); es ist ein Derivat von βάσκανος,
als Subst. .Verleumder“, als Adj. .verschreiend“, .verleumderisch“, .behexend“
(vielleicht aus βάσκειν - Hsch. ß 296 βάσκειν· [λέγειν] κακολογεΐν wenn
das Verb keine Rückbildung aus dem Subst. ist; vgl Frisk GEW, s. v.; ein wahr-
scheinliches Lehnwort ist lat. fascinum bzw. -us, mit Anlehnung anfari oder
fascis; vgl. Walde-Hofmann LEW, s.v); als Schimpfwort wird dieser Begriff
etwa in Dem. 21,20 und Men. Peric. 279 verwendet, als Adj. in Ar. Equ. 103-4
(έπίπαστα λείξας δημιόπραθ’ ό βάσκανος / ρέγκει μεθύων έν ταΐσι βύρσαις
ύπτιος), Plut. 571 (άλλ’ ού -ψεύδει τούτων γ’ ούδέν, καίπερ σφόδρα βάσκανος
ούσα) und com. adesp. fr. 725 (τί τάλλότριον, άνθρωπε βασκανώτατε, / κακόν
όξυδορκεΐς, τό δ’ ίδιον παραβλέπεις;). Zur apotropäischen Funktion in der
Antike vgl. Jahn 1855, Schlesier 1990 und Rakoczy 1996 (eine Verbindung zwi-
schen den baskania und den katachenai .Verhöhnungen“ - zum Komödientitel
des Lysippos vgl. Bagordo 2014b, 67-8 - wurde anhand von Hsch. κ 1515
καταχήνη- καταγελάση, μυκτηρίση, έξουθενίση. [καί ύπό Πεισιστράτου κα-
λαμαία έμφερές ζώον, άπό τής άκροπόλεως προβεβλημένον, όποια τά προς
βασκανίαν] erwogen).
Anhand von schol. Ar. Αν. 436 (επιστάτης δε χαλκούς τρίπους χυτρόποδος
έκτελών χρείαν, οί δε πήλινον "Ηφαιστον προς ταΐς έστίαις ίδρυμένον ώς
έφορον τού πυράς. [...] οί δε πυριστάτην πλαττόμενον τινά ξύλινον έν ταΐς
έσχάραις, ώς παρά ταΐς καμίνοις τον 'Ήφαιστον άναπλάττουσιν. [...] οί δε,
άνδριάντα πήλινον προς ταΐς έσχάραις) wurde konkreter an plastische Dar-
stellungen des Schmiedegottes Hephaistos gedacht (Lobeck 1829, 971: „eaque
Vulcani imaguncula ad compescenda incendia, puto, apponebatur et ne ollae
vi ignis vel dira precatione rumperentur, quod maxime cavebatur in caminis
figulorum“; vgl. auch Kock I 542: „Vulcani eas fuisse imagines cognoscitur ex
Schol. Av. 436“).
101
πολίτης δ’ έστί <~> / πλήν άρ’ εί Σάκας ό Μυσός καί τό Καλλίου νόθον;, wo
das außer vielleicht... ironisch-sarkastisch klingt).
βασκάνιον Hier im Sinne von προβασκάνιον .Mittel zur Verhexung1,
,Amulett“, konkreter in der Form wohl entstellter menschenförmiger Figuren,
die den für die Existenz nicht nur der in den Werkstätten exponierten Er-
zeugnisse, sondern auch ihrer Hersteller selbst vom bösen Blick ablenken und
vor diesem schützen sollten (zur ausführlichen Beschreibung in Phryn. Praep.
soph. p. 53,7 vgl. hier oben, Zitatkontext; zur Wirkung dieser Figuren vgl. auch
Plut. Quaest. conv. 681f).
Die primäre Bedeutung von βασκάνιον ist .Behexung“,,Zauber“ (vgl. auch
Strab. XVI 4,17, für die Frauen der Troglodyten in Nubien, und Epigr. Gr. 381,3
Kaibel - eine Grabschrift aus Aizanis - άρπα[χ]θεΐ[σ’ Α'ίδεω] βασκανίοις
,entführt von Hades’ bösartigen Einflüssen); es ist ein Derivat von βάσκανος,
als Subst. .Verleumder“, als Adj. .verschreiend“, .verleumderisch“, .behexend“
(vielleicht aus βάσκειν - Hsch. ß 296 βάσκειν· [λέγειν] κακολογεΐν wenn
das Verb keine Rückbildung aus dem Subst. ist; vgl Frisk GEW, s. v.; ein wahr-
scheinliches Lehnwort ist lat. fascinum bzw. -us, mit Anlehnung anfari oder
fascis; vgl. Walde-Hofmann LEW, s.v); als Schimpfwort wird dieser Begriff
etwa in Dem. 21,20 und Men. Peric. 279 verwendet, als Adj. in Ar. Equ. 103-4
(έπίπαστα λείξας δημιόπραθ’ ό βάσκανος / ρέγκει μεθύων έν ταΐσι βύρσαις
ύπτιος), Plut. 571 (άλλ’ ού -ψεύδει τούτων γ’ ούδέν, καίπερ σφόδρα βάσκανος
ούσα) und com. adesp. fr. 725 (τί τάλλότριον, άνθρωπε βασκανώτατε, / κακόν
όξυδορκεΐς, τό δ’ ίδιον παραβλέπεις;). Zur apotropäischen Funktion in der
Antike vgl. Jahn 1855, Schlesier 1990 und Rakoczy 1996 (eine Verbindung zwi-
schen den baskania und den katachenai .Verhöhnungen“ - zum Komödientitel
des Lysippos vgl. Bagordo 2014b, 67-8 - wurde anhand von Hsch. κ 1515
καταχήνη- καταγελάση, μυκτηρίση, έξουθενίση. [καί ύπό Πεισιστράτου κα-
λαμαία έμφερές ζώον, άπό τής άκροπόλεως προβεβλημένον, όποια τά προς
βασκανίαν] erwogen).
Anhand von schol. Ar. Αν. 436 (επιστάτης δε χαλκούς τρίπους χυτρόποδος
έκτελών χρείαν, οί δε πήλινον "Ηφαιστον προς ταΐς έστίαις ίδρυμένον ώς
έφορον τού πυράς. [...] οί δε πυριστάτην πλαττόμενον τινά ξύλινον έν ταΐς
έσχάραις, ώς παρά ταΐς καμίνοις τον 'Ήφαιστον άναπλάττουσιν. [...] οί δε,
άνδριάντα πήλινον προς ταΐς έσχάραις) wurde konkreter an plastische Dar-
stellungen des Schmiedegottes Hephaistos gedacht (Lobeck 1829, 971: „eaque
Vulcani imaguncula ad compescenda incendia, puto, apponebatur et ne ollae
vi ignis vel dira precatione rumperentur, quod maxime cavebatur in caminis
figulorum“; vgl. auch Kock I 542: „Vulcani eas fuisse imagines cognoscitur ex
Schol. Av. 436“).