DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30457#0063
Homberger Kirchenordnung' 1526
et unanimiter psallant, nomenque Dei simul glori-
ficent. Omnes enim in Christo sacerdotes facti sunt.
[29] Ordinamus denique ut in universis ecclesiis
laudes matutinae et vespertinae hoc ritu quotidie
serventur, et primum matutinae sic: Cantetur ps[al-
mus]: Venite, exultemus19, et unus duo vel tres alii
secundum iudicium episcopi, et id quidem sub tonis
communibus20, quibus psalmi hactenus latine can-
tati sunt. Psalmus quoque: Venite, exultemus, eo-
dem tono, quo alii cantetur. Servetur autem is
ordo in psalmis cum tonis, ut una hora omnes in
primo, alia in secundo, alia in tertio et sic de aliis
cantentur. Posthaec cantent in rythmo21 Psal-
mum y Deus misereatur22 pro dilatatione regni
Christi, vel Psalmum: Salvum me fac Deus23,
quem defecit sanctus; aut alium2 ex his, qui in
rythmo positi sunt. Deinde episcopus aut eius ad-
iutor legat unum caput ex veteri instrumento24, cui
liberum sit aliquid interpretari25, modo id paucis
agat, maxime infra hebdomadam, nihilque dicat,
nisi diligentissime praemeditatum et examinatum.
Denique cantetur: Benedictus Dominus, Deus Is-
rael26, et hoc tonis consuetis, tono quotidie iuxta
ordinem mutato. His absolutis dicat episcopus:
Dominus vobiscum. Resp[ondeatur]: et cum spi-
ritu tuo. Postea: Oremus: Pater noster, quod to-
tum alte dicat, et in fine ecclesia respondeat:
Amen. Item dicat episcopus: Infunde nobis,
quaeso, Domine Deus noster, Spiritum tuum, qui
y Christus (falsche Auflösung der Abkürzung für
psalmus, vgl. C)
19 Ps 95 (Vulgata Ps 94): BrevMog dominicis diebus
ad matutinas, fol. 1 r; BrevRom Ordo ad matuti-
num.
20 Zu den Psalmtönen vgl. Handbuch der deutschen
evangelischen Kirchenmusik, I, 1, 1941, 32 ff.
21 Peter Wagner, Einführung in die Gregorianischen
Melodien, III: Gregorianische Formenlehre, 1921,
273. Das rhythmice (im Gegensatz zum metrice)
psallere nimmt den Wortakzent zum Regulator der
Bewegung und beachtet weniger Länge und Kürze
der Silben.
22 Ps 67 (Vulg. Ps 66): BrevMog dominicis diebus ad
laudes, fol. 9 r; BrevRom feria tertia ad laudes I.
23 Ps 12 (Vulg. Ps 11): BrevMog dominicis diebus ad
matutinas, fol. 3 r; BrevRom feria quinta ad matu-
tinum in III nocturno.
24 Vgl. Luther, Formula missae, WA 12, 36.
25 Vgl. dazu Luther, Von Ordnung Gottesdienst in
der Gemeine, 1523; WA 12, 36.
nos in cunctis dirigat, illustretque et dirigat aeter-
nam veritatem tuam, ac confirmet sic in ea, ut
nunquam dividamur a te, et faciat, ut ex fide viva-
mus, ac a omnia ex eadem agamus per Dominum
nostrum, Jesum Christum, filium tuum, qui tecum
etc. Resp[ondeatur]: Amen. Dominus vobiscum;
Resp.: et cum spiritu tuo. Benedicamus Domino;
Resp.: Deo gratias27.
[30] Quod spectat ad vespertinas laudes, omnia
fiant sicut in matutinis, excepto quod non dicunt
Psalmum: Venite, exultemus28. Et cantent psal-
mum rythmicum ab eo, quem mane cantarunt et
non ex veteri instrumento sed novo29 legant caput
unum et pro: Benedictus, canent: Magnificat30,
aut Nunc dimittis31, tonis consuetis. Dominicis
tamen diebus ac festis cantent b utrumque, prius:
Magnificat, postea: Nunc dimittis32.
[31] In lectione is ordo servetur. Mane legant per
ordinem librorum et capitum ex veteri instrumen-
to, et dum totum compleverunt, denuo incipiant.
Sic faciant vespere ex novo instrumento. In psal-
mis vero is sit ordo, quod psalmorum ordinem se-
quatur c ut si mane legerint 20, vespere legant 21.
Et cum totum Psalterium absolverint, a capite de-
nuo incipiant. Dominicis praeterea festisque diebus
tam mane quam vespere in fine laudum, et si visum
fuerit episcopo post coenam Dominicam fiaec ora-
tio post alias dicatur:
[32] Deus a quo, per quem et in quo omnia sunt,
z alius
a et b cantetur c sequantur
26 Canticum Zachariae, Luk 1, 68-79: BrevMog do-
minicis diebus ad laudes, fol. 10 v; BrevRom ordo ad
laudes.
27 Die einzelnen Horen werden beschlossen durch die
Entlassungsformel: Benedicamus Domino-Deo gra-
tias; vgl. L. Eisenhofer II, 516 und Jungmann
II, 526 ff.
28 Vgl. Anm. 19.
29 Vgl. Luther, Formula missae, WA 12, 36.
30 Canticum Mariae virginis, Luk 1, 46-55: BrevMog
ad vesperas, fol. 64 v; BredRom ordo ad vesperas.
31 Canticum Simeonis, Luk 2, 29-32: BrevMog ad
completorium, fol. 75 v; BrevRom ordo ad comple-
torium.
32 Zur Zusammenziehung der Matutin und der Laudes
einerseits und der Vesper und des Complet anderer-
seits vgl z. B. das BrevRom: Matutinum in choro a
Laudibus separari non potest; ferner L. Eisen-
hofer, aaO. 516.
47
et unanimiter psallant, nomenque Dei simul glori-
ficent. Omnes enim in Christo sacerdotes facti sunt.
[29] Ordinamus denique ut in universis ecclesiis
laudes matutinae et vespertinae hoc ritu quotidie
serventur, et primum matutinae sic: Cantetur ps[al-
mus]: Venite, exultemus19, et unus duo vel tres alii
secundum iudicium episcopi, et id quidem sub tonis
communibus20, quibus psalmi hactenus latine can-
tati sunt. Psalmus quoque: Venite, exultemus, eo-
dem tono, quo alii cantetur. Servetur autem is
ordo in psalmis cum tonis, ut una hora omnes in
primo, alia in secundo, alia in tertio et sic de aliis
cantentur. Posthaec cantent in rythmo21 Psal-
mum y Deus misereatur22 pro dilatatione regni
Christi, vel Psalmum: Salvum me fac Deus23,
quem defecit sanctus; aut alium2 ex his, qui in
rythmo positi sunt. Deinde episcopus aut eius ad-
iutor legat unum caput ex veteri instrumento24, cui
liberum sit aliquid interpretari25, modo id paucis
agat, maxime infra hebdomadam, nihilque dicat,
nisi diligentissime praemeditatum et examinatum.
Denique cantetur: Benedictus Dominus, Deus Is-
rael26, et hoc tonis consuetis, tono quotidie iuxta
ordinem mutato. His absolutis dicat episcopus:
Dominus vobiscum. Resp[ondeatur]: et cum spi-
ritu tuo. Postea: Oremus: Pater noster, quod to-
tum alte dicat, et in fine ecclesia respondeat:
Amen. Item dicat episcopus: Infunde nobis,
quaeso, Domine Deus noster, Spiritum tuum, qui
y Christus (falsche Auflösung der Abkürzung für
psalmus, vgl. C)
19 Ps 95 (Vulgata Ps 94): BrevMog dominicis diebus
ad matutinas, fol. 1 r; BrevRom Ordo ad matuti-
num.
20 Zu den Psalmtönen vgl. Handbuch der deutschen
evangelischen Kirchenmusik, I, 1, 1941, 32 ff.
21 Peter Wagner, Einführung in die Gregorianischen
Melodien, III: Gregorianische Formenlehre, 1921,
273. Das rhythmice (im Gegensatz zum metrice)
psallere nimmt den Wortakzent zum Regulator der
Bewegung und beachtet weniger Länge und Kürze
der Silben.
22 Ps 67 (Vulg. Ps 66): BrevMog dominicis diebus ad
laudes, fol. 9 r; BrevRom feria tertia ad laudes I.
23 Ps 12 (Vulg. Ps 11): BrevMog dominicis diebus ad
matutinas, fol. 3 r; BrevRom feria quinta ad matu-
tinum in III nocturno.
24 Vgl. Luther, Formula missae, WA 12, 36.
25 Vgl. dazu Luther, Von Ordnung Gottesdienst in
der Gemeine, 1523; WA 12, 36.
nos in cunctis dirigat, illustretque et dirigat aeter-
nam veritatem tuam, ac confirmet sic in ea, ut
nunquam dividamur a te, et faciat, ut ex fide viva-
mus, ac a omnia ex eadem agamus per Dominum
nostrum, Jesum Christum, filium tuum, qui tecum
etc. Resp[ondeatur]: Amen. Dominus vobiscum;
Resp.: et cum spiritu tuo. Benedicamus Domino;
Resp.: Deo gratias27.
[30] Quod spectat ad vespertinas laudes, omnia
fiant sicut in matutinis, excepto quod non dicunt
Psalmum: Venite, exultemus28. Et cantent psal-
mum rythmicum ab eo, quem mane cantarunt et
non ex veteri instrumento sed novo29 legant caput
unum et pro: Benedictus, canent: Magnificat30,
aut Nunc dimittis31, tonis consuetis. Dominicis
tamen diebus ac festis cantent b utrumque, prius:
Magnificat, postea: Nunc dimittis32.
[31] In lectione is ordo servetur. Mane legant per
ordinem librorum et capitum ex veteri instrumen-
to, et dum totum compleverunt, denuo incipiant.
Sic faciant vespere ex novo instrumento. In psal-
mis vero is sit ordo, quod psalmorum ordinem se-
quatur c ut si mane legerint 20, vespere legant 21.
Et cum totum Psalterium absolverint, a capite de-
nuo incipiant. Dominicis praeterea festisque diebus
tam mane quam vespere in fine laudum, et si visum
fuerit episcopo post coenam Dominicam fiaec ora-
tio post alias dicatur:
[32] Deus a quo, per quem et in quo omnia sunt,
z alius
a et b cantetur c sequantur
26 Canticum Zachariae, Luk 1, 68-79: BrevMog do-
minicis diebus ad laudes, fol. 10 v; BrevRom ordo ad
laudes.
27 Die einzelnen Horen werden beschlossen durch die
Entlassungsformel: Benedicamus Domino-Deo gra-
tias; vgl. L. Eisenhofer II, 516 und Jungmann
II, 526 ff.
28 Vgl. Anm. 19.
29 Vgl. Luther, Formula missae, WA 12, 36.
30 Canticum Mariae virginis, Luk 1, 46-55: BrevMog
ad vesperas, fol. 64 v; BredRom ordo ad vesperas.
31 Canticum Simeonis, Luk 2, 29-32: BrevMog ad
completorium, fol. 75 v; BrevRom ordo ad comple-
torium.
32 Zur Zusammenziehung der Matutin und der Laudes
einerseits und der Vesper und des Complet anderer-
seits vgl z. B. das BrevRom: Matutinum in choro a
Laudibus separari non potest; ferner L. Eisen-
hofer, aaO. 516.
47