DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.26586#0034
6
Martin Luther. I. Gottesdienstordnungen.
I. Sub symbolo vel post canonem apparetur
panis et vinum ad benedictionem ritu solito, nisi
quod nondum constitui mecum, miscendane sit aqua
vino, quamquam huc inclino, ut merum potius
vinum paretur absque aquae mixtura, quod signi-
ficatio me male habeat, quam Isaias 1. ponit:
‘Vinum tuum (inquit) mixtum est aqua’. Merum
vinum enim pulchre figurat puritatem doctrinae
evangelicae. Deinde quod pro nobis non est fusus
nisi solius sanguis Christi impermixtus nostro,
cuius ibi memoriam facimus. Ut non stet illorum
somnium, qui dicunt ibi figurari unionem nostri
cum Christo: Huius unionis memoriam hic non
facimus. Nec sumus uniti ante eius fusionem,
alioqui simul noster quoque sanguis cum sanguine
Christi pro nobis fusus celebrabitur. Tamen contra
libertatem non introducam legem superstitiosam.
Christus haec non magnopere curabit, nec res digna
est contentione. Pugnavit satis hanc pugnam
stultam Romana et Graeca ecclesia, ut et alias
multas. Quod vero aliqui adducunt, e latere
Christi fluxisse aquam cum sanguine, nihil probat.
Aliud enim illa aqua significat, quam volunt per
hanc mixtam aquam significari. Sed nec mixta
illa fuit cum sanguine, figura insuper nihil probat,
exemplum autem non constat. Quare ut humanum
inventum libere tractetur.
II. Apparato pane et vino mox procedatur
ad hunc modum: ̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓ʻDominus vobiscum’, respon.:
ʻEt cum spiritu tuo’. ʻSursum corda’, respon.:
ʻHabeamus ad dominum’. ʻGratias agamus domino
deo nostro’. Respon.: ʻdignum et iustum est. Vere
dignum et iustum est, equum et salutare, nos tibi
semper et ubique gratias, agere, domine sancte,
pater omnipotens, aeterne deus, per Christum do-
minum nostrum’.
III. Deinde: ʻQui pridie quam pateretur, ac-
cepit panem gratias agens, fregit deditque dis-
cipulis suis dicens: Accipite, comedite, hoc est
corpus meum, quod pro vobis datur.
Similiter et calicem, postquam caenavit, di-
cens: Hic calix est novi testamenti in meo san-
guine, qui pro vobis et pro multis effundetur in
remissionem peccatorum. Haec quotiescunque
feceritis, in mei memoriam faciatis.’
Haec verba Christi velim modica post pre-
fationem interposita pausa in eo tono vocis recitari,
quo canitur alias oratio dominica in canone, ut a
circumstantibus possit audiri, quamquam in his
omnibus libertas sit piis mentibus, vel silenter
vel palam ea verba recitare.
IV. Finita benedictione Chorus cantet Sanc-
tus et sub cantu Benedictus elevetur panis et calix,
ritu hactenus servato, vel propter infirmos, qui hac
repentina huius insignioris in missa ritus [mutatione]
forte offendentur, praesertim ubi per conciones
vernaculas docti fuerint, quid ea petatur elevatione.
V. Post haec legatur oratio dominica. Sic:
ʻOremus. Preceptis salutaribus moniti etce.’ omissa
oratione sequenti: ‘Libera nos quesumus’, cum
omnibus signis, quae fieri solent super hostiam et
cum hostia super calicem, nec frangatur hostia nec
in calicem misceatur. Sed statim post orationem
dominicam dicatur: ʻPax domini etce.’ quae est
publica quaedam absolutio a peccatis communi-
cantium, vox plane evangelica, annuncians remis-
sionem peccatorum, unica illa et dignissima ad
mensam domini preparatio, si fide apprehendatur,
non secus atque ex ore Christi prolata. Unde
vellem eam nunciari verso ad populum vultu,
quemadmodum solent episcopi, quod unicum est
vestigium episcoporum priscorum in nostris epis-
copis.
VI. Deinde communicet tum sese, tum popu-
lum, interim cantetur Agnus dei. Quod si oratio-
nem illam: ʻDomine Ihesu Christe, fili dei vivi,
qui ex voluntate patris etce.’ ante sumptionem
orare voluerit, non male orabit, mutato solum
numero singulari in pluralem, ʻnostris’ et ‘nos’
pro ʻmeis’ et ʻme’. Item et illam: ‘Corpus do-
mini etce. custodiat-animam meam, vel tuam, in
vitam aeternam’. Et ‘sanguis domini nostri custo-
diat animam tuam in vitam aeternam’.
VII. Si communionem cantare libet, cantetur.
Sed loco complendae seu ultimae collectae, quia
fere sacrificium sonant, legatur in eodem tono
oratio illa: ‘Quod ore sumpsimus, domine’. Poterit
et illa legi: ‘Corpus tuum, domine, quod sumpsi-
mus etce.’ mutato numero in pluralem. ‘Qui vivis
et regnas etce.’ ‘Dominus vobiscum etce.’ Loco
‘Ite missa’ dicatur: ‘Benedicamus domino’, adiecto
(ubi et quando placet) alleluia in suis melodiis.
Vel ex vespertinis ‘Benedicamus’ mutuentur.
VIII. Benedictio solita detur. Vel accipiatur
illa Numeri 6. quam ipse dominus digessit, d.:
‘Benedicat nos dominus et custodiat nos, ostendat
nobis faciem suam et misereatur nostri, convertat
dominus faciem suam ad nos et det nobis pacem.’
Vel illa psal. 96.: ‘Benedicat nos deus deus
noster, benedicat nos deus et metuant eum omnes
fines terrae. Amen.’Eiusmodi credo et Christum
usum fuisse, cum in caelum ascendens suos dis-
cipulos benedixit.
Et hic quoque liberum sit episcopo, quo
ordine velit utranque speciem vel sumere vel
ministrare. Poterit enim utrunque, nempe panem
et vinum, continuo benedicere, antequam panem
sumpserit, vel inter benedictionem panis et vini
statim sese et quotquot voluerint, pane communi-
care, Deinde vinum benedicere ac demum omnibus
bibendum dare. Quo ritu Christus usus videtur
fuisse, ut verba evangelii sonant, ubi manducare
iussit panem ante quam calicem benediceret.
Deinde expresse dicit: ‘Similiter et calicem, post-
Martin Luther. I. Gottesdienstordnungen.
I. Sub symbolo vel post canonem apparetur
panis et vinum ad benedictionem ritu solito, nisi
quod nondum constitui mecum, miscendane sit aqua
vino, quamquam huc inclino, ut merum potius
vinum paretur absque aquae mixtura, quod signi-
ficatio me male habeat, quam Isaias 1. ponit:
‘Vinum tuum (inquit) mixtum est aqua’. Merum
vinum enim pulchre figurat puritatem doctrinae
evangelicae. Deinde quod pro nobis non est fusus
nisi solius sanguis Christi impermixtus nostro,
cuius ibi memoriam facimus. Ut non stet illorum
somnium, qui dicunt ibi figurari unionem nostri
cum Christo: Huius unionis memoriam hic non
facimus. Nec sumus uniti ante eius fusionem,
alioqui simul noster quoque sanguis cum sanguine
Christi pro nobis fusus celebrabitur. Tamen contra
libertatem non introducam legem superstitiosam.
Christus haec non magnopere curabit, nec res digna
est contentione. Pugnavit satis hanc pugnam
stultam Romana et Graeca ecclesia, ut et alias
multas. Quod vero aliqui adducunt, e latere
Christi fluxisse aquam cum sanguine, nihil probat.
Aliud enim illa aqua significat, quam volunt per
hanc mixtam aquam significari. Sed nec mixta
illa fuit cum sanguine, figura insuper nihil probat,
exemplum autem non constat. Quare ut humanum
inventum libere tractetur.
II. Apparato pane et vino mox procedatur
ad hunc modum: ̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓̓ʻDominus vobiscum’, respon.:
ʻEt cum spiritu tuo’. ʻSursum corda’, respon.:
ʻHabeamus ad dominum’. ʻGratias agamus domino
deo nostro’. Respon.: ʻdignum et iustum est. Vere
dignum et iustum est, equum et salutare, nos tibi
semper et ubique gratias, agere, domine sancte,
pater omnipotens, aeterne deus, per Christum do-
minum nostrum’.
III. Deinde: ʻQui pridie quam pateretur, ac-
cepit panem gratias agens, fregit deditque dis-
cipulis suis dicens: Accipite, comedite, hoc est
corpus meum, quod pro vobis datur.
Similiter et calicem, postquam caenavit, di-
cens: Hic calix est novi testamenti in meo san-
guine, qui pro vobis et pro multis effundetur in
remissionem peccatorum. Haec quotiescunque
feceritis, in mei memoriam faciatis.’
Haec verba Christi velim modica post pre-
fationem interposita pausa in eo tono vocis recitari,
quo canitur alias oratio dominica in canone, ut a
circumstantibus possit audiri, quamquam in his
omnibus libertas sit piis mentibus, vel silenter
vel palam ea verba recitare.
IV. Finita benedictione Chorus cantet Sanc-
tus et sub cantu Benedictus elevetur panis et calix,
ritu hactenus servato, vel propter infirmos, qui hac
repentina huius insignioris in missa ritus [mutatione]
forte offendentur, praesertim ubi per conciones
vernaculas docti fuerint, quid ea petatur elevatione.
V. Post haec legatur oratio dominica. Sic:
ʻOremus. Preceptis salutaribus moniti etce.’ omissa
oratione sequenti: ‘Libera nos quesumus’, cum
omnibus signis, quae fieri solent super hostiam et
cum hostia super calicem, nec frangatur hostia nec
in calicem misceatur. Sed statim post orationem
dominicam dicatur: ʻPax domini etce.’ quae est
publica quaedam absolutio a peccatis communi-
cantium, vox plane evangelica, annuncians remis-
sionem peccatorum, unica illa et dignissima ad
mensam domini preparatio, si fide apprehendatur,
non secus atque ex ore Christi prolata. Unde
vellem eam nunciari verso ad populum vultu,
quemadmodum solent episcopi, quod unicum est
vestigium episcoporum priscorum in nostris epis-
copis.
VI. Deinde communicet tum sese, tum popu-
lum, interim cantetur Agnus dei. Quod si oratio-
nem illam: ʻDomine Ihesu Christe, fili dei vivi,
qui ex voluntate patris etce.’ ante sumptionem
orare voluerit, non male orabit, mutato solum
numero singulari in pluralem, ʻnostris’ et ‘nos’
pro ʻmeis’ et ʻme’. Item et illam: ‘Corpus do-
mini etce. custodiat-animam meam, vel tuam, in
vitam aeternam’. Et ‘sanguis domini nostri custo-
diat animam tuam in vitam aeternam’.
VII. Si communionem cantare libet, cantetur.
Sed loco complendae seu ultimae collectae, quia
fere sacrificium sonant, legatur in eodem tono
oratio illa: ‘Quod ore sumpsimus, domine’. Poterit
et illa legi: ‘Corpus tuum, domine, quod sumpsi-
mus etce.’ mutato numero in pluralem. ‘Qui vivis
et regnas etce.’ ‘Dominus vobiscum etce.’ Loco
‘Ite missa’ dicatur: ‘Benedicamus domino’, adiecto
(ubi et quando placet) alleluia in suis melodiis.
Vel ex vespertinis ‘Benedicamus’ mutuentur.
VIII. Benedictio solita detur. Vel accipiatur
illa Numeri 6. quam ipse dominus digessit, d.:
‘Benedicat nos dominus et custodiat nos, ostendat
nobis faciem suam et misereatur nostri, convertat
dominus faciem suam ad nos et det nobis pacem.’
Vel illa psal. 96.: ‘Benedicat nos deus deus
noster, benedicat nos deus et metuant eum omnes
fines terrae. Amen.’Eiusmodi credo et Christum
usum fuisse, cum in caelum ascendens suos dis-
cipulos benedixit.
Et hic quoque liberum sit episcopo, quo
ordine velit utranque speciem vel sumere vel
ministrare. Poterit enim utrunque, nempe panem
et vinum, continuo benedicere, antequam panem
sumpserit, vel inter benedictionem panis et vini
statim sese et quotquot voluerint, pane communi-
care, Deinde vinum benedicere ac demum omnibus
bibendum dare. Quo ritu Christus usus videtur
fuisse, ut verba evangelii sonant, ubi manducare
iussit panem ante quam calicem benediceret.
Deinde expresse dicit: ‘Similiter et calicem, post-