DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30664#0195
Edition
1a. Reformationsbüchlein für Kronstadt und das Burzenland
Lateinische Fassung (Druck)a
1543
Reformatio1 ecclesiae Coronensis ac totius Barcensis provincaeb2 M. D. XLIII. | A 2 r |c
Textvorlage A (Druck Kronstadt 1543): Bibl Bruken-
thal Hermannstadt, Tr. XVI/225. Abdruck: Dück,
Kronstädter Gymnasium, Anhang S. 1-22; Trausch,
Aktenstücke, S. 25-41 Nr. 1; Netoliczka, Schriften,
S. 11-28 (A mit B). Teilabdruck: Teutsch, Schulord-
nungen I, S. 2f. Moderne Übersetzung: Gross, Hon-
terus-Schriften, S. 11-29; Binder, Honterus,
S. 169-186; Teilabdruck: Wagner, Quellen, S. 106-111.
Textvorlage B (Druck Wittenberg 1543): Siebenbürgi-
sche Bibl Gundelsheim, G III 222. Abdruck: Reformatio
Ecclesiae Coronensis.
B: provinciae, cum praefatione Philippi Melanthon. Wit-
tenbergae anno.
In B auf fol. AIv-AIIv vorangestelltes Vorwort: Phil-
ippus Melan[thon] s[alutem] d[icit]. Inde usque ab initio,
postquam exorta sunt imperia, gentes omnes inter se fer-
ro grassatae sunt et subinde mutationes regnorum tristes
et luctuosae facte sunt. Primum Babylonii, postea As-
syrii, deinde Persae regnarunt. Hos secuti sunt Graeci,
deinde Romani, mox Parthi, deinde Sarraceni seu Ara-
bum latrones, mox Turci procul ex Caucasi iugis educti.
Inter hos gentium tumultus et inter has regnorum ruinas
res ipsa ostendit semper duriter quassatam esse Dei ec-
clesiam. Nam ut bella et urbium excidia fatales poenae
sunt scelerum, idolomaniarum, libidinum, crudelitatum
inter gentes, ita et ecclesiae delicta puniunt. Sed illud est
piis diligenter considerandum, cum bella pariter grassen-
tur in impias gentes et ecclesiam, Epicurei existimant
inane nomen esse ecclesiam Dei nec ullam partem generis
humani Deo curae esse. Sed nos, qui testimonia de ec-
clesia omnium temporum certo consilio Dei tradita, inde
usque ab initio in scriptis propheticis tenemus, discamus
ex superioribus exemplis Deum semper reliquias sibi, ut
ita dicam, excerptas ex prophana multitudine servasse et
per has instaurasse et ecclesiam et doctrinam, sicut in
diluvio servavit familiam No- | A II r | hae, ut instauran-
dae ecclesiae seminaria essent. Sic, cum gens Iudaica ab-
duceretur in Chaldeam, servati Daniel, Zacharias et ma-
gna multitudo. Sed illud est deplorandum, non saepe ve-
tus flos restituitur post illas insignes mutationes. Post
diluvium quanta humani generis imbecillitas, quanta
terrae deformitas secuta est. Ita post reductam gentem
Iudaicam ex Chaldea nunquam splendor regni talis fuit,
qualis fuit Davidis aut Ezechiae tempore.
Discamus ergo has regnorum mutationes poenas esse
peccatorum nosque ad poenitentiam et pietatem excite-
mus, ut Deus mitiget poenas et nos inter suas reliquias
servet. Maxime vero hi, que in tali dissipatione ecclesias
gubernant, hanc consolationem populo proponant, ne ex-
istiment prorsus abiectum esse a Deo universum genus
humanum, sed in his tantis malis portum aliquem pro-
spiciant, cogitent exempla omnium temporum et cala-
mitatum causas et ecclesiam luctantem inter has aerum-
nas et confugiant ad vocem evangelii sciantque ibi man-
suram ecclesiam, ubi Deum adesse, exaudire, servare re-
liquias et coetum aliquem, ubi manet vox evangelii, sicut
Christus clare testatus est Ioh. XV [7]: Si manseritis in
me et verba mea manserint in vobis, quidquid volueritis,
petetis et fiet vobis. Nec profe-1A II v | cto sanis menti-
bus ulla consolatio alia proponi potest, in qua acquies-
cant praeter hanc doctrinam, quae ostendit hunc por-
tum, videlicet Christum.
Quid prodest polliceri Pannoniae, quae tot seculis pro
nobis arma gessit, mutuam et debitam defensionem?
Quid prodest recitare fatalia excidia omnium imperio-
rum? Quid prodest deplorare communem humani generis
conditionem, quod universum morti et variis fortunae
casibus obnoxium est, ut dicitur in poemate: Constat ae-
terna positumque lege est, ut constet genitum nihil [Boe-
tius, Consolatio Philosophiae II, 115 = P 263, Sp. 676;
vgl. Thesaurus Proverbiorum 2, S. 177]. Haec non levant
luctum, sed portus monstrandus est, quis finis aerumna-
1 Reformatio hier zunächst als „technischer Ausdruck im
Sinne von ’zur richtigen Form bringen’“; zum Wortge-
brauch („was verstand Honterus unter Reformatio?“)
vgl. Csepregi , Auffassung, S. 10-13, TRE 28,
S.391-393.
2 Der Verwaltungsbezirk (districtus, terra) Burzenland
mit dem Vorort Kronstadt.
177
1a. Reformationsbüchlein für Kronstadt und das Burzenland
Lateinische Fassung (Druck)a
1543
Reformatio1 ecclesiae Coronensis ac totius Barcensis provincaeb2 M. D. XLIII. | A 2 r |c
Textvorlage A (Druck Kronstadt 1543): Bibl Bruken-
thal Hermannstadt, Tr. XVI/225. Abdruck: Dück,
Kronstädter Gymnasium, Anhang S. 1-22; Trausch,
Aktenstücke, S. 25-41 Nr. 1; Netoliczka, Schriften,
S. 11-28 (A mit B). Teilabdruck: Teutsch, Schulord-
nungen I, S. 2f. Moderne Übersetzung: Gross, Hon-
terus-Schriften, S. 11-29; Binder, Honterus,
S. 169-186; Teilabdruck: Wagner, Quellen, S. 106-111.
Textvorlage B (Druck Wittenberg 1543): Siebenbürgi-
sche Bibl Gundelsheim, G III 222. Abdruck: Reformatio
Ecclesiae Coronensis.
B: provinciae, cum praefatione Philippi Melanthon. Wit-
tenbergae anno.
In B auf fol. AIv-AIIv vorangestelltes Vorwort: Phil-
ippus Melan[thon] s[alutem] d[icit]. Inde usque ab initio,
postquam exorta sunt imperia, gentes omnes inter se fer-
ro grassatae sunt et subinde mutationes regnorum tristes
et luctuosae facte sunt. Primum Babylonii, postea As-
syrii, deinde Persae regnarunt. Hos secuti sunt Graeci,
deinde Romani, mox Parthi, deinde Sarraceni seu Ara-
bum latrones, mox Turci procul ex Caucasi iugis educti.
Inter hos gentium tumultus et inter has regnorum ruinas
res ipsa ostendit semper duriter quassatam esse Dei ec-
clesiam. Nam ut bella et urbium excidia fatales poenae
sunt scelerum, idolomaniarum, libidinum, crudelitatum
inter gentes, ita et ecclesiae delicta puniunt. Sed illud est
piis diligenter considerandum, cum bella pariter grassen-
tur in impias gentes et ecclesiam, Epicurei existimant
inane nomen esse ecclesiam Dei nec ullam partem generis
humani Deo curae esse. Sed nos, qui testimonia de ec-
clesia omnium temporum certo consilio Dei tradita, inde
usque ab initio in scriptis propheticis tenemus, discamus
ex superioribus exemplis Deum semper reliquias sibi, ut
ita dicam, excerptas ex prophana multitudine servasse et
per has instaurasse et ecclesiam et doctrinam, sicut in
diluvio servavit familiam No- | A II r | hae, ut instauran-
dae ecclesiae seminaria essent. Sic, cum gens Iudaica ab-
duceretur in Chaldeam, servati Daniel, Zacharias et ma-
gna multitudo. Sed illud est deplorandum, non saepe ve-
tus flos restituitur post illas insignes mutationes. Post
diluvium quanta humani generis imbecillitas, quanta
terrae deformitas secuta est. Ita post reductam gentem
Iudaicam ex Chaldea nunquam splendor regni talis fuit,
qualis fuit Davidis aut Ezechiae tempore.
Discamus ergo has regnorum mutationes poenas esse
peccatorum nosque ad poenitentiam et pietatem excite-
mus, ut Deus mitiget poenas et nos inter suas reliquias
servet. Maxime vero hi, que in tali dissipatione ecclesias
gubernant, hanc consolationem populo proponant, ne ex-
istiment prorsus abiectum esse a Deo universum genus
humanum, sed in his tantis malis portum aliquem pro-
spiciant, cogitent exempla omnium temporum et cala-
mitatum causas et ecclesiam luctantem inter has aerum-
nas et confugiant ad vocem evangelii sciantque ibi man-
suram ecclesiam, ubi Deum adesse, exaudire, servare re-
liquias et coetum aliquem, ubi manet vox evangelii, sicut
Christus clare testatus est Ioh. XV [7]: Si manseritis in
me et verba mea manserint in vobis, quidquid volueritis,
petetis et fiet vobis. Nec profe-1A II v | cto sanis menti-
bus ulla consolatio alia proponi potest, in qua acquies-
cant praeter hanc doctrinam, quae ostendit hunc por-
tum, videlicet Christum.
Quid prodest polliceri Pannoniae, quae tot seculis pro
nobis arma gessit, mutuam et debitam defensionem?
Quid prodest recitare fatalia excidia omnium imperio-
rum? Quid prodest deplorare communem humani generis
conditionem, quod universum morti et variis fortunae
casibus obnoxium est, ut dicitur in poemate: Constat ae-
terna positumque lege est, ut constet genitum nihil [Boe-
tius, Consolatio Philosophiae II, 115 = P 263, Sp. 676;
vgl. Thesaurus Proverbiorum 2, S. 177]. Haec non levant
luctum, sed portus monstrandus est, quis finis aerumna-
1 Reformatio hier zunächst als „technischer Ausdruck im
Sinne von ’zur richtigen Form bringen’“; zum Wortge-
brauch („was verstand Honterus unter Reformatio?“)
vgl. Csepregi , Auffassung, S. 10-13, TRE 28,
S.391-393.
2 Der Verwaltungsbezirk (districtus, terra) Burzenland
mit dem Vorort Kronstadt.
177