DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30664#0198
Das Rechtsgebiet und die Kirche der Siebenbürger Sachsen
fiducia solius ordinationis intruserunt se passim ec-
clesiis, in quibus praeter cauponationem16 nihil boni
unquam exercuerunt17. Prospiciant itaque posthac
omnes, qui officium docendi et sacramentorum ad-
ministrandorum sustinent, ut bonis ac probatis auc-
toribus et certiore scripturarum cognitione sint in-
structi, nec tantum dicendo, sed etiam honeste vi-
vendo et faciendo doceant et cum militent Deo, non
implicent se ne- | A 4 r |f gotiis saecularibus, quibus
suffocatur et infrugiferum redditur verbum Dei, sed
potius curent salutem publicam, ad quod munus
non ignorant se esse vocatos.
Rationem docendi cuiquam praescribere non est
nostri instituti, sed illam ex bonorum auctorum mo-
numentis censemus petendam ac observandum in
contionibus, ut post textum evangeliorum adiunga-
tur simplex ac pura locorum interpretatio, sic ta-
men, ut praeter manifestam scripturam et certissi-
mum verbum Dei concionantes nihil admisceant de
suis aut aliorum opinionibus. Nec praetermissis ma-
ximis et ad salutem necessariis mandatis Dei populo
tam imperiose inculcent, quid ipsis bene placeat aut
bonum et utile videatur, etiam si non sit ex Deo.
Opiniones enim neminem salvabunt, mandatum
vero Dei est vita aeterna. Idcirco nullus ministro-
f In A fehlt stets die Zählung des letzten Blattes innerhalb
der Lage; die Zählung wird stillschweigend fortgeführt.
16 Das Schankrecht der Dorfgeistlichen; vgl. dazu die Re-
gelungen in der Visitation von 1550, unten 257, allge-
mein Schuller, Pfarrer, S. 165f.
17 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 442.
18 Darauf beruhend KO 1547, Tit. 4: De sacramento baptis-
matis = unten S. 210. Dazu Apologie, S. 37L: De baptis-
mate. In textu de baptismate nihil videmus, quod non ex
antiquissimis ecclesiasticis scriptoribus perfectius, quam ex
nova declaratione possit intellegi. Si quis tamen ceteros bo-
nos auctores fastidit, saltem legat in decreto Gratiani de
baptismate et plura cognoscet, quam nos scribere volumus,
licet communi consensu omnium Christi fidelium, sicut
nunc, ita olim, anabaptismus fuerit prohibitus, de quo non
arbitramur ulterius esse disputandum. Ceterum, quod ex
vocabulo ,usus‘ ibidem inserto quibusdam videmur non rec-
tam neque catholicam de sacramentis habere sententiam, ut
ex dignitate porrigentis personae aut accipientis veritatem
sacramentorum metiri, nunquam ista fuit intentio nostra
neque verba nostra illud significare possunt, quod facili
rum fretus ingenita loquacitate impraemediatus ac-
cedat ad concionandum et tempus inultilibus nugis
consumat, ut tantum satisfaciat consuetudini et vi-
deatur aliquid fecisse, cum nihil fructu dignum prae-
stiterit.
Docentem praeterea temperare conveniet a scur-
rilitate et mordacibus invectivis, quibus auditorum
animi vehementer alienantur et saepe cum oratore
argumentum orationis respuunt. Eam ob rem sco-
pus contionanti propositus esse debet, ut apposite
dicendo persuadeat, quod absque auditorum bene-
volentia non faci-|A 4 v | le obtinebitur. Caetera pro
se quisque diligens ac fidelis pastor hac in parte
emendabit.
[2.] De baptismate18
Quod ad sacramentum baptismatis attinet, ordina-
tionem Wittembergensem19 secuti propter astantes
testes idiomate vernaculo pueros baptisamus, re-
motis tamen quibusdam superstitionibus ad sub-
stantiam illius sacramenti nihil pertinentibus, cum
sint inventa hominum inutilia, et verba precatio-
num sine adhibitis istiusmodi rebus in fide pronun-
tiata tantundem efficiunt20. Infantes autem, quos
negotio licebit ostendere, quamvis et paulo superius satis
aperte confessi sumus, quod sacramentis nihil accedit neque
decedit ex qualitate, hoc est ex dignitate et indignitate mi-
nistrantis, hoc est quod dignus aut indignus usus non faciat
vel tollat sacramentum. Tamen, quoniam a theologicis rebus
cogimur ad grammaticam descendere, dicimus atque affir-
mamus, quod vocabulum ’usus’ neque in loco hoc, nec fere
alias oppositum sit ad abusum, sicut neque ad opus malum
contrarium esse potest, id quod multis auctoritatibus et Ci-
cerone et aliis (si nunc locus esset) probare possemus. Sed
iuxta Germanam et veram sententiam usus bonus et abusus
sunt opposita. Usus autem et non usus, sicut opus et non
opus similiter contrariantur. Et quemadmodum opus du-
plex, bonum et malum, ita et usus duplex, bonus et malus.
Bonum autem usus generale est et commune ad utrumque.
Sed nunc ista sufficient.
19 Offenbar Luther, Taufbüchlein = BSLK, S. 534-541; vgl.
Köhler, Einfluß, S. 573 und Roth, Reformation,
S. 66. Die Taufformeln des Taufbüchleins werden in die
Kronstädter Agende von 1547 übernommen, unten Nr.
248.
20 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 445. Die überwiegend
180
fiducia solius ordinationis intruserunt se passim ec-
clesiis, in quibus praeter cauponationem16 nihil boni
unquam exercuerunt17. Prospiciant itaque posthac
omnes, qui officium docendi et sacramentorum ad-
ministrandorum sustinent, ut bonis ac probatis auc-
toribus et certiore scripturarum cognitione sint in-
structi, nec tantum dicendo, sed etiam honeste vi-
vendo et faciendo doceant et cum militent Deo, non
implicent se ne- | A 4 r |f gotiis saecularibus, quibus
suffocatur et infrugiferum redditur verbum Dei, sed
potius curent salutem publicam, ad quod munus
non ignorant se esse vocatos.
Rationem docendi cuiquam praescribere non est
nostri instituti, sed illam ex bonorum auctorum mo-
numentis censemus petendam ac observandum in
contionibus, ut post textum evangeliorum adiunga-
tur simplex ac pura locorum interpretatio, sic ta-
men, ut praeter manifestam scripturam et certissi-
mum verbum Dei concionantes nihil admisceant de
suis aut aliorum opinionibus. Nec praetermissis ma-
ximis et ad salutem necessariis mandatis Dei populo
tam imperiose inculcent, quid ipsis bene placeat aut
bonum et utile videatur, etiam si non sit ex Deo.
Opiniones enim neminem salvabunt, mandatum
vero Dei est vita aeterna. Idcirco nullus ministro-
f In A fehlt stets die Zählung des letzten Blattes innerhalb
der Lage; die Zählung wird stillschweigend fortgeführt.
16 Das Schankrecht der Dorfgeistlichen; vgl. dazu die Re-
gelungen in der Visitation von 1550, unten 257, allge-
mein Schuller, Pfarrer, S. 165f.
17 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 442.
18 Darauf beruhend KO 1547, Tit. 4: De sacramento baptis-
matis = unten S. 210. Dazu Apologie, S. 37L: De baptis-
mate. In textu de baptismate nihil videmus, quod non ex
antiquissimis ecclesiasticis scriptoribus perfectius, quam ex
nova declaratione possit intellegi. Si quis tamen ceteros bo-
nos auctores fastidit, saltem legat in decreto Gratiani de
baptismate et plura cognoscet, quam nos scribere volumus,
licet communi consensu omnium Christi fidelium, sicut
nunc, ita olim, anabaptismus fuerit prohibitus, de quo non
arbitramur ulterius esse disputandum. Ceterum, quod ex
vocabulo ,usus‘ ibidem inserto quibusdam videmur non rec-
tam neque catholicam de sacramentis habere sententiam, ut
ex dignitate porrigentis personae aut accipientis veritatem
sacramentorum metiri, nunquam ista fuit intentio nostra
neque verba nostra illud significare possunt, quod facili
rum fretus ingenita loquacitate impraemediatus ac-
cedat ad concionandum et tempus inultilibus nugis
consumat, ut tantum satisfaciat consuetudini et vi-
deatur aliquid fecisse, cum nihil fructu dignum prae-
stiterit.
Docentem praeterea temperare conveniet a scur-
rilitate et mordacibus invectivis, quibus auditorum
animi vehementer alienantur et saepe cum oratore
argumentum orationis respuunt. Eam ob rem sco-
pus contionanti propositus esse debet, ut apposite
dicendo persuadeat, quod absque auditorum bene-
volentia non faci-|A 4 v | le obtinebitur. Caetera pro
se quisque diligens ac fidelis pastor hac in parte
emendabit.
[2.] De baptismate18
Quod ad sacramentum baptismatis attinet, ordina-
tionem Wittembergensem19 secuti propter astantes
testes idiomate vernaculo pueros baptisamus, re-
motis tamen quibusdam superstitionibus ad sub-
stantiam illius sacramenti nihil pertinentibus, cum
sint inventa hominum inutilia, et verba precatio-
num sine adhibitis istiusmodi rebus in fide pronun-
tiata tantundem efficiunt20. Infantes autem, quos
negotio licebit ostendere, quamvis et paulo superius satis
aperte confessi sumus, quod sacramentis nihil accedit neque
decedit ex qualitate, hoc est ex dignitate et indignitate mi-
nistrantis, hoc est quod dignus aut indignus usus non faciat
vel tollat sacramentum. Tamen, quoniam a theologicis rebus
cogimur ad grammaticam descendere, dicimus atque affir-
mamus, quod vocabulum ’usus’ neque in loco hoc, nec fere
alias oppositum sit ad abusum, sicut neque ad opus malum
contrarium esse potest, id quod multis auctoritatibus et Ci-
cerone et aliis (si nunc locus esset) probare possemus. Sed
iuxta Germanam et veram sententiam usus bonus et abusus
sunt opposita. Usus autem et non usus, sicut opus et non
opus similiter contrariantur. Et quemadmodum opus du-
plex, bonum et malum, ita et usus duplex, bonus et malus.
Bonum autem usus generale est et commune ad utrumque.
Sed nunc ista sufficient.
19 Offenbar Luther, Taufbüchlein = BSLK, S. 534-541; vgl.
Köhler, Einfluß, S. 573 und Roth, Reformation,
S. 66. Die Taufformeln des Taufbüchleins werden in die
Kronstädter Agende von 1547 übernommen, unten Nr.
248.
20 Vgl. Nürnberger Ratsschrift, S. 445. Die überwiegend
180