Metadaten

Wolgast, Eike [Editor]; Seebaß, Gottfried [Editor]; Heidelberger Akademie der Wissenschaften [Editor]; Kirchenrechtliches Institut der Evangelischen Kirche in Deutschland [Editor]; Sehling, Emil [Bibliogr. antecedent]
Die evangelischen Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts (7. Band = Niedersachsen, 2. Hälfte, 1. Halbband): Erzstift Bremen, Stadt Stade, Stadt Buxtehude, Stift Verden, Stift Osnabrück, Stadt Osnabrück, Grafschaft Ostfriesland und Harlingerland — Tübingen: J.C.B. Mohr (Paul Siebeck), 1963

DOI Page / Citation link: 
https://doi.org/10.11588/diglit.30042#0467
License: Free access  - all rights reserved
Overview
loading ...
Facsimile
0.5
1 cm
facsimile
Scroll
OCR fulltext
Coetusordnung 1576

nelius Coelthunius 11 et nunc postremo etiam reve-
rendus dominus ac pater Doctor Albertus Harden-
bergius 12) cum suis collegis et aliquot ex toto col-
legio delectis senioribus, viris aetate, eruditione, pie-
tate ac zelo ornatis, in hoc coetu praefuerit, non ut
vel uni pastorum minimo nedum toti gregi dominico
dominarentur, verum ut certo ac legitimo aliquo
ordine (sine quo neque coetus neque ecclesia ulla
incolumis esse potest) ex Dei verbo totiusque col-
legii consensu communem et coetui et regendis ec-
clesiis operam impenderent, ut quondam in primi-
tiva ecclesia constitutis canonibus observatum est
ac inde etiam in plerisque per Germaniam Christi
ecclesiis observatur 13.

III. ] Cumprimis coetus id semper operam dedit,
ut passim ecclesiae idoneos haberent pastores, ne-
que quisquam ab eo clementissimis principibus com-
mendatus est unquam, ut in ministerium verbi et
sacramentorum institueretur, nisi prius in hoc coetu
examinatus et ab ecclesia aliqua legitime vocatus
fuerit 14.

IV. ] Sic etiam generosa ac illustris domina mater
et filii comites et domini nostri clementissimi lauda-
bili sane exemplo vereque christianis principibus

11 Cornelius Cooltuin (Colthunius), geboren in Alkmar
(Niederlande); nachdem er zeitweise Prediger in Alk-
mar und Enkhuizen gewesen war, kam er 1557 nach
Emden; 1559—1567 Pastor in Emden, † Oktober
1567; vgl. E. Meiners I, 355ff.; P. F. Reershe-
mius, 482f.; Ph. Meyer, Pastoren I, 260; unten
S. 483, Anm. 11.

12 D. Albert Rizäus, genannt Hardenberg, geboren ca.
1510 in Hardenberg (Oberyssel), erzogen bei den
Brüdern vom gemeinsamen Leben in Groningen,
studierte in Löwen, promovierte in Mainz zum Dok-
tor der Theologie, trat hier in ein enges Verhältnis
zu Johannes a Lasco, lehrte dann in Löwen, wo er
jedoch bald wegen seiner Hinneigung zum Protestan-
tismus weichen mußte, studierte 1543 in Wittenberg
und war 1544 im Dienst des Erzbischofs Hermann
von Wied um das Kölner Reformationswerk bemüht.
1547 war er eine Zeitlang Feldprediger im Dienst des
Grafen Christoph von Oldenburg, 1547-1561 Dom-
prediger in Bremen, hier Anlaß zu den „Hardenber-
gischen Streitigkeiten“ ‘ (= kryptocalvinischen Strei-
tigkeiten) um das Abendmahl, infolge derer er Bre-
men verlassen mußte, 1565 Pastor in Sengwarden,
1567—1574 Pastor in Emden, † 18. 5. 1574. Vgl.
C. Bertheau, RE 3 7, 408ff.; J. Moltmann, RGG 3
III,74 (Lit.); ferner E. Meiners I, 452ff.; P. F.
Reershemius, 483ff.; Ph. Meyer, Pastoren I,
125. 260; auch Sehling VII, 2: „Stadt Bremen“.

digno, priusquam ministros instituerent, eos ad coe-
tum, ut examinarentur, mittere solebant, quod ip-
sum, cum absque horribili sacrorum profanatione ac
tristi ecclesiarum desolatione non possit omitti, spe-
ramus pientissimos 15 principes deinceps 16 facturos
esse officium, sibi in eo a Deo impositum.

V.] Ad hoc de doctrina examen coetus neminem
admittit, [nisi bonum de] vita sua conversatione vel
moribus testimo[nium adferat].

[VI.] [In hoc exami]ne praecipua doctrinae christia-
nae capita summa di[li]gentia excutiuntur, non ut
simplices et 17 rudiores vel confundantur vel 18 gra-
ventur, sed ut hac ratione ac opera simul etiam
instituantur, vel, quo ad ministerium aptiores fiant,
praeparentur.

VII. ] Sic legitime vocati, examinati ac ab illustris-
simis comitibus in ministros seu pastores instituti,
manuum 19 impositione in suo ministerio confirmari
solent, ut haec ceremonia ab apostolis usurpata ac
in ecclesiis per Germaniam restituta est. Et sunt 20
ab Erasmo Sarcerio 21 duae elegantes ac valde piae
formulae imponendi manus in libro, quem Pasto-
ralem vocant, conscriptae 22.

VIII. ] Maximo labore semper incubuit coetus in hoc,

13 Vgl.dazu Mejer-Sehling, RE 3 19,167ff. („Super-
intendent“); Sehling I, 71ff.; S. Grundmann,
RGG 3 III, bes. 1576; unten S. 560 mit Anm. 60.

14 Meiners: „fuerit“ fehlt.

15 Meiners: potentissimos.

16 Meiners: deinde.

17 Meiners: vel.

18 Meiners: aut confundantur, aut.

19 Meiners: manuumque.

20 Meiners: sicut.

21 Erasmus Sarcerius, geboren 1501 in Annaberg/Erz-
gebirge, wirkte 1531-1536 an der Lateinschule zu
Lübeck, seit 1536 als Rektor der Lateinschule zu Sie-
gen, seit 1537 als Reformator, zugleich als Leiter des
Schulwesens in Dillenburg. Er ist der eigentliche
Reformator der nassau-oranischen Lande (Synoden,
Visitationsreisen). Durch das Interim 1548 vertrie-
ben, war er zwei Jahre Pfarrer in Leipzig, dann
Superintendent der Grafschaft Mansfeld in Eisleben,
1559 Pfarrer und Senior in Magdeburg, † 1559. Vgl.
Schlosser, RGG 2 V, 116f.; auch Sehling VI, 2,
1051, Anm. 36.

22 „Pastorale Oder Hirtenbuch.zuerst 1558 erschie-
nen, 1562 in vermehrter Auflage herausgegeben von
Wilhelm Sarcerius, gedruckt zu Eisleben bei
Urban Gaubisch. Ausgabe von 1562, Bl. XXI v: Von
der ordination oder confirmation der kirchendiener
(Bemerkungen über die Ordination im allgemeinen

28*

435
 
Annotationen
© Heidelberger Akademie der Wissenschaften