DOI Page / Citation link:
https://doi.org/10.11588/diglit.30656#0087
3. Ordnung der Gottesdienste an Werk- und Feiertagen [1527]
derint quempiam communicantem adhuc a facinore
calentem. Nam viderunt forte peccatum, at non vi-
derunt suspiria pro peccato. Orent pocius, ut remit-
tantur eis peccata. Si enim sic oraverint pro aliis,
pro seipsis orant. Est namque communio sancto-
rum.
Zum tag ambt, nach dem der meßner außgeleut-
tet, so wurdt man durch die gantze kirchen etwas
gaistlichs singen, biß das volck sich versamlet. Nach
dem gesang vahet die predig an. Naeh der predig
widerumb ein teutsch lobgesang. Darauff wurdt vol-
gen das gemein gepet auff der cantzel, und, so leut
vorhanden sein, die zu dem Sacrament geen wollen,
sollen sie nach der predig, dieweil man singt, hinauff
in den Chor geen, aldo bei dem hohen altar das Sa-
crament holen.
De cantu racio reddita est. De communibus pre-
cibus audi Paulum 1. Thimo 2 [1-2]. Adhortor, ut
ante omnia fiant deprecaciones, obsecraciones, in-
terpellaciones, graciarum actiones pro omnibus
hominibus, pro regibus etc. Sic et in more fuisse
Christianis testatur Tertulianus. Hactenus obser-
vatum quidem hoc est in missa papistica, sed citra
edificacionem. De communione mallem, ut commu-
nicaturi semper different communionem suam usque
ad hoc tempus, ut liceat mane eo commodius servire
iuventuti. Reliqua ad futuram dominicam pronun-
ciabo.
Superiori dominica caritati vestre ordinem ec-
clesiasticum proposui, quem festis diebus post dilu-
culum pro instituenda adolescencia et ad horam, aut
septimam aut octavam, pro communi ecclesia ob-
servabimus. Restat nunc, ut et eum ordinem, quem
ad vesperas festis diebus et profestis post diluculum
observaturi sumus, |179v | proponam. Sed prius-
quam in instituto pergam, necessarium duxi de ra-
cione cultus divini aliquid dicere, ne novo illo cultu,
quem sic vocant sacro, nova idolatria et papatus
restauretur. Quis autem melius divini cultus racio-
nem explicabit quam is ipse, in quo solo vere deus
colitur, qui est Hiesus Christus, dominus noster? Is
itaque Johannis 6 [28-29], quesitus a Judeis dicen-
tibus: Quid facimus, ut operamur opera dei? Re-
spondit: Hoc est opus dei, ut credatis in eum, quem
misit ille, ea inquit, compendio quodam vobis ver-
um dei cultum ob oculos ponam. Credite in Hiesum
Christum. Idem docet Joan. 4 [23]: Veri adoratores
adorabunt patrem spiritu et veritate. Hoc est, hi
veri dei cultores sunt, qui donato spiritu filii adop-
tati sunt et clamant ad deum: Abba pater!4 Fidei
accedit caritas. Hoc enim inquit: Mandatum meum
est, ut diligatis invicem, sicut ego dilexi vos5. Et ali-
bi: Diliges dominum deum tuum ex toto corde etc.
et proximum sicut te ipsum. In his pendet tota lex et
prophete6, atque hec quidem sacra deo, acceptissima
gratissimaque sunt. Sed unde nobis suppetit horum
sacrorum sumptus? Non enim perexiguus requiritur,
ut hec saerificia exequamur. Nam fides in Christum
non minori sumptu constat quam abnegacione om-
nium bonorum huius mundi, Luce 14 [26]: Si quis
venit ad me nec odit patrem suum ac matrem et
uxorem et filios et fratres et sorores, preterea autem
et animam suam, non potest meus esse discipulus.
Similiter caritas constat abnegacione omnium car-
nalium adfectuum. Caritas enim non invidet ut
Adam, non est procax, non inflatur, non est fas-
tidiosa, non querit, que sua sunt, non irritatur, non
cogitat malum, non gaudet de iniusticia7, que omnia
Adami opera sunt. Quid igitur, si tanti constat
deum colere, quis enim venerabitur? Imbecilliores
enim sumus, quam ut tanta impendia facere possu-
mus. Itaque alius est divinus cultus, non quo nos
deum colimus et ipsi inservimus, sed quo nobis deus
servit, quem si admittere sciamus, discere licebit
cultum, quo vere deum veneramur. Ita namque ad
Petrum Christi ministerium recusantem dicitur Jo-
an. 13 [8]: Nisi te lavero, non habes partem mecum,
et Luce. 10 [42]: Unum est necessarium, quod est
ministerium Christi excipere. Nam quem admodum
veteres dixerunt neminem posse bene imperare, nisi
qui antea didicerit obedire et servire. Ita nemo
potest deo servire, nisi qui antea didicerit dei
4 Röm 8,14-15. 6 Mt 22,37-40; vgl. Mk 12,30-31; Lk 10,27.
5 Joh 15,12. 7 1Kor 13,4-6.
67
derint quempiam communicantem adhuc a facinore
calentem. Nam viderunt forte peccatum, at non vi-
derunt suspiria pro peccato. Orent pocius, ut remit-
tantur eis peccata. Si enim sic oraverint pro aliis,
pro seipsis orant. Est namque communio sancto-
rum.
Zum tag ambt, nach dem der meßner außgeleut-
tet, so wurdt man durch die gantze kirchen etwas
gaistlichs singen, biß das volck sich versamlet. Nach
dem gesang vahet die predig an. Naeh der predig
widerumb ein teutsch lobgesang. Darauff wurdt vol-
gen das gemein gepet auff der cantzel, und, so leut
vorhanden sein, die zu dem Sacrament geen wollen,
sollen sie nach der predig, dieweil man singt, hinauff
in den Chor geen, aldo bei dem hohen altar das Sa-
crament holen.
De cantu racio reddita est. De communibus pre-
cibus audi Paulum 1. Thimo 2 [1-2]. Adhortor, ut
ante omnia fiant deprecaciones, obsecraciones, in-
terpellaciones, graciarum actiones pro omnibus
hominibus, pro regibus etc. Sic et in more fuisse
Christianis testatur Tertulianus. Hactenus obser-
vatum quidem hoc est in missa papistica, sed citra
edificacionem. De communione mallem, ut commu-
nicaturi semper different communionem suam usque
ad hoc tempus, ut liceat mane eo commodius servire
iuventuti. Reliqua ad futuram dominicam pronun-
ciabo.
Superiori dominica caritati vestre ordinem ec-
clesiasticum proposui, quem festis diebus post dilu-
culum pro instituenda adolescencia et ad horam, aut
septimam aut octavam, pro communi ecclesia ob-
servabimus. Restat nunc, ut et eum ordinem, quem
ad vesperas festis diebus et profestis post diluculum
observaturi sumus, |179v | proponam. Sed prius-
quam in instituto pergam, necessarium duxi de ra-
cione cultus divini aliquid dicere, ne novo illo cultu,
quem sic vocant sacro, nova idolatria et papatus
restauretur. Quis autem melius divini cultus racio-
nem explicabit quam is ipse, in quo solo vere deus
colitur, qui est Hiesus Christus, dominus noster? Is
itaque Johannis 6 [28-29], quesitus a Judeis dicen-
tibus: Quid facimus, ut operamur opera dei? Re-
spondit: Hoc est opus dei, ut credatis in eum, quem
misit ille, ea inquit, compendio quodam vobis ver-
um dei cultum ob oculos ponam. Credite in Hiesum
Christum. Idem docet Joan. 4 [23]: Veri adoratores
adorabunt patrem spiritu et veritate. Hoc est, hi
veri dei cultores sunt, qui donato spiritu filii adop-
tati sunt et clamant ad deum: Abba pater!4 Fidei
accedit caritas. Hoc enim inquit: Mandatum meum
est, ut diligatis invicem, sicut ego dilexi vos5. Et ali-
bi: Diliges dominum deum tuum ex toto corde etc.
et proximum sicut te ipsum. In his pendet tota lex et
prophete6, atque hec quidem sacra deo, acceptissima
gratissimaque sunt. Sed unde nobis suppetit horum
sacrorum sumptus? Non enim perexiguus requiritur,
ut hec saerificia exequamur. Nam fides in Christum
non minori sumptu constat quam abnegacione om-
nium bonorum huius mundi, Luce 14 [26]: Si quis
venit ad me nec odit patrem suum ac matrem et
uxorem et filios et fratres et sorores, preterea autem
et animam suam, non potest meus esse discipulus.
Similiter caritas constat abnegacione omnium car-
nalium adfectuum. Caritas enim non invidet ut
Adam, non est procax, non inflatur, non est fas-
tidiosa, non querit, que sua sunt, non irritatur, non
cogitat malum, non gaudet de iniusticia7, que omnia
Adami opera sunt. Quid igitur, si tanti constat
deum colere, quis enim venerabitur? Imbecilliores
enim sumus, quam ut tanta impendia facere possu-
mus. Itaque alius est divinus cultus, non quo nos
deum colimus et ipsi inservimus, sed quo nobis deus
servit, quem si admittere sciamus, discere licebit
cultum, quo vere deum veneramur. Ita namque ad
Petrum Christi ministerium recusantem dicitur Jo-
an. 13 [8]: Nisi te lavero, non habes partem mecum,
et Luce. 10 [42]: Unum est necessarium, quod est
ministerium Christi excipere. Nam quem admodum
veteres dixerunt neminem posse bene imperare, nisi
qui antea didicerit obedire et servire. Ita nemo
potest deo servire, nisi qui antea didicerit dei
4 Röm 8,14-15. 6 Mt 22,37-40; vgl. Mk 12,30-31; Lk 10,27.
5 Joh 15,12. 7 1Kor 13,4-6.
67