Evangelische Kirchenordnungen des XVI. Jahrhunderts

Schwäbisch Hall

ministerium pati. Hanc sentenciam probant vete-
rum piorum sacrificia, que ut maxime fuerint fidei
in deum declaraciones, quemadmodum erat sacrifi-
cium Abelis8, Abrahami, Jacobi et aliorum, precipue
tamen tales fuere cultus, |180r | ut his pocius deus
ipsis inservierit quam ipsi deo. Sunt enim sacrificia
Christi umbra et tectis misteriis Christum predicant
ac fidem in ipsum docent. Ubicumque autem de
Christo predicatur et fides docetur, ibi utique nobis
inservitur. Atque huc similiter facit Sabbathi racio,
quod videtur quidem extrinsecus institutum, ut ces-
sacione sabbathi deo inserviamus. Vera tamen eius
racio est, ut significet deum nobis servire, hoc enim
est signum inter me et vos, quod ego dominus sanc-
tifico vos. Venio ad ipsum Salomonis templum, quod
plane nulla alia racione edificatum adparet, quam
ut in eo serviatur deo, at, si penitius introspexeris,
videbis eam templi racionem, qua doceamur de
Christo in nobis inhabitante et nobis serviente. Huic
quoque maxime inter Judeos impietas orta estα,
quod cultum divinum externum, non eius racionem
esse duxerunt, quo deus ipsis inserviret, sed quo ipsi
deo servirent. Proinde, ut Paulus ait, Israhelite que-
rentes iusticiam propriam constituere iusticie dei
non fuerunt subditi9. Ad eundem modum Paulus in
Christianorum conventibus cultum divinum instau-
rat non talem, quo nos supersticiose deo inservia-
mus, sed quo nobis inserviatur, ut discamus vere
deo servire. Ait enim 1. Chorinth. 14 [26]: Quocies
convenite, unusquisque vestrum canticum habet,
doctrinam habet, linguam habet, relacionem habet,
interpretationem habet, omnia ad edificacionem fi-
ant. Ad edificacionem, inquit, frustraneus enim cul-
tus ille divinus est, quo nos non discimus deum co-
lereβ.
Iam et cum scriptura sacra tractatur, quemad-
modum in conventibus nostris omnino fieri debet,
nichil aliud agitur, quam quod nobis deus loquatur
per scripturamγ Est enim data nobis divinitus ad

α Exodi 31; Ezechie. 20.
β Nam et sacramentis nobis, non deo servitur.
γ 2 ad Timo. 3 [14-17].

8 Zu Abel: Gen 4,4; zu Abraham: Gen 22,1-13; zu Jakob:
Gen 31,54.

doctrinam, ad redargucionem, ad correctionem, ad
institucionem, que est in iusticia, ut integer sit dei
homo ad omne opus bonum adparatus. Proinde is
cultus divinus, quem nunc in ecclesia nostra instau-
ramus, imo antea a domino instauratum recipimus,
eius racionis est, ut nos hinc discamus deo servire in
omnibus nostris negociis, artificiis, operibus, sive
ambulemus, sive sedeamus, sive vigilemus, sive dor-
miamus. Nam cum ubique domini sumus, quippe
magno precio ab ipso empti, consentaneum est, ut
ubique ipsi inserviamus. Sed redeo ad institutum.
Nuper de ordine antemeridiani cultus, nunc de po-
meridiani ordine dicemus. |180v |
Am feiertag zur vesper
Zum ersten biß das volck zusamen komme, sol in
dem Chor ein lateinischer psalm oder hierauß ein
teutsch gaistlich lied, wie es sich nach der zeit fue-
gen wil10, gesungen werden, darauff wurdt volgen
ein kurtze predig auff der Cantzel. Nach der predig
ein hymnus oder Magnificat11, lateinisch im Chor
oder teutsch hieraussen, nach dem es sich alwegen
schicken will.
Duo in vesperis agentur: Primum cantabitur
iuxta illud loquentes vobismetipsis per psalmos,
hymnos et canciones spirituales, Ephe. 5 [19]. Dein-
de predicabitur, ut omnia iuxta Paulum fiant ad
edificacionem. Interim tamen admoneo publicas
convivas, ut vesperarum tempore a conviviis cessent
et ad concionem properent. Qui inebriantur noctu
sunt ebri. At nos, qui sumus filii dei, sobrii simus, et
Luce 2412: Cavete vobis, ne quando graventur corda
vestra crapula et ebrietate et curis huius vite subi-
tusque vobis ingruat dies ille etc. Esa. 5 [11]: Ve, qui
consurgitis mane ad sectandam ebrietatem et po-
tandum usque ad vesperam, ut vino estuetis.

9 Vgl. Röm 10,13.
10 Gemeint ist der jeweilige Festtag im Kirchenjahr.
11 Vgl. Lk 1,46-55.
12 Lk 21,34.

68