DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.30661#0500
Straßburg
Ad cuius integritatem duae res praesentes in man-
ducatione vel usu proprio requiruntur: res terrena,
elementum panis videlicet, et res coelestis, videlicet
corpus Christi26, quod adest et distribuitur cum
pane vel per panem propter institutionem Christi,
qui se ad futurum promisit. Accedente enim verbo
ad elementum fit sacramentum27. Idem non nudum
symbolum, quod etiam extra usum sacramenti
signum et symbolum quoddam esse potest |31r| cor-
poris Christi pro nobis traditi, sed fit, ut iam dictum
est, sacramentum, h. e. sacrae rei, quod corporis
Christi sacratissimum est, signum, sed praesentis
corporis, sicut columba, flamma habitus Christi,
erat signum praesentissimi S[piritus] Sancti28.
Hanc praesentiam nonnulli sycophantae per contu-
meliam et ludibrium localem nominant, cum sciant,
etsi Christus loco nobis sit praesentissimus, et
quamquam in loco sit, eum tamen non physice, lo-
caliter seu περιγραπτως circumscriptive adesse.
Adest enim, sed coelesti ratione et captui humano
impervestigabili, certo et definitive. Extra sumptio-
nem vero, nisi percipiatur, fateor Christum nobis
sacramentaliter minime adesse29. Non enim est am-
plius sacramentum, quia aliud verbum praeter man-
ducationis ad symbolum non accedit et nullum aliud
praeter illud in hoc negotio extat30. |31v|
Recte igitur et perspicue Paulus hanc sacramenta-
lem φρασιν explicavit: Panis, inquiens, quem fran-
gimus, est communicatio, κοινωνια31, h. e. distri-
butio inter vescentes, et sumptio, μεταδοσιςg et
g Hs.: μεταδωσις
h Hs.: μεταληψις
1 Hs.: συνεκδοχει.
26 Vgl. dazu Bucer, Deutsche Schriften 6,1 (Wittenberger
Konkordie), S. 121.
27 August., Tract. LXXX (De eo quod dicit) 15, 6, 3 (= PL
35, Sp. 1840). Das Augustinuszitat wird im Großen Ka-
techismus (BSLK S. 709), aber auch in Gründtlicher
bericht vom heiligen Abendmal (Anm. 23), Bl. 8v ange-
führt.
28 Vgl. Mk 1,10par; Joh 1,32-34.
29 Bucer, Deutsche Schriften 6,1 (Wittenberger Konkor-
die); S. 122: nec sentiunt fieri localem inclusionem in pane
μεταλυψιςh corporis Christi. Quae phrasis est
metonymia (idem tropica per traductionem atque
immutationem seu denominationem, qua sumuntur
verba pro verbis vel qua nomina transferuntur), non
rei signatae et signi, ut Calvinus assentit32 contra
sacramentorum vim et naturam et contra omnem
usum grammaticorum et rhetorum eruditeque lo-
quentium, sed quasi continentis et contenti, offeren-
tis seu exhibentis et exhibiti, quasi, inquam, prop-
terea quod non est hic localis inclusio, |32r| ut in
metonymia usitata contentum est incontinente. Sic-
ut alabastrum est in pixide, vinum in poculo, sed
praesentia utriusque nobis incognita, soli Christo
nota, qui verax et omnipotens est, ut alterum sui
offerens το προσφερον, alterum το προσφερομενον,
id, quod offertur, exhibetur et datur. Illud instru-
mentum hoc res ipsa ad manducandum et bibendum
porrecta. In paulo etiam est υπαλλαγη vel μενωνυ-
μια, instrumenti et ipsius actionis, dum inquit: Pa-
nis est communicatio33. Nam signat panem esse id
videlicet medium vel instrumentum, quo communi-
catum distribuitur, dispensatur, porrigitur et datur
corpus Christi, nec solum exhibetur, sed etiam eo-
dem organo |32v| sumitur ad manducandum, quid
fit, ut diximus, organo corporis, nimirum ore, in sa-
cramentali manducatione.
Hanc scripturae usitatam loquendi formulam Lu-
therus et alii non inscite συνεκδοχην appella-
runt34, quod sit quasi continentis et contenti verbi
gratia, si quis poculum ostendat et dicat: Hoc est
vinum Malvaticum, sicut et Christus de calice dicit:
aut durabilem aliquam coniunctionem extra usum sacra-
menti.
30 Vgl. BSLK (Großer Katechismus), S. 709.
31 1Kor 10,16.
32 Calvin, Institutio IV, 17, 21 (CR 30, Sp. 1020).
33 Verweis auf die Stelle 1Kor 10,16.
34 Zur Synekdoche bei Luther vgl. z.B. WA 5, S. 571: Igitur
mons Zion vocatur usitatissimo Tropo synecdoche, conti-
nens pro contento, sicut Hierusalem civitas pro populo ci-
vitatis, zum Abendmahl WA 26, S. 322: Und weil er ja so
gerne troppet [vgl. Calvin, Institutio IV, 17, 21], warumb
bleibt er nicht bey dem allten tropo, den die schrifft und alle
lerer bisher haben hie gebraucht / nemlich Synecdoche, so-
wie die Erklärungen in TRE 1, S. 112.
484
Ad cuius integritatem duae res praesentes in man-
ducatione vel usu proprio requiruntur: res terrena,
elementum panis videlicet, et res coelestis, videlicet
corpus Christi26, quod adest et distribuitur cum
pane vel per panem propter institutionem Christi,
qui se ad futurum promisit. Accedente enim verbo
ad elementum fit sacramentum27. Idem non nudum
symbolum, quod etiam extra usum sacramenti
signum et symbolum quoddam esse potest |31r| cor-
poris Christi pro nobis traditi, sed fit, ut iam dictum
est, sacramentum, h. e. sacrae rei, quod corporis
Christi sacratissimum est, signum, sed praesentis
corporis, sicut columba, flamma habitus Christi,
erat signum praesentissimi S[piritus] Sancti28.
Hanc praesentiam nonnulli sycophantae per contu-
meliam et ludibrium localem nominant, cum sciant,
etsi Christus loco nobis sit praesentissimus, et
quamquam in loco sit, eum tamen non physice, lo-
caliter seu περιγραπτως circumscriptive adesse.
Adest enim, sed coelesti ratione et captui humano
impervestigabili, certo et definitive. Extra sumptio-
nem vero, nisi percipiatur, fateor Christum nobis
sacramentaliter minime adesse29. Non enim est am-
plius sacramentum, quia aliud verbum praeter man-
ducationis ad symbolum non accedit et nullum aliud
praeter illud in hoc negotio extat30. |31v|
Recte igitur et perspicue Paulus hanc sacramenta-
lem φρασιν explicavit: Panis, inquiens, quem fran-
gimus, est communicatio, κοινωνια31, h. e. distri-
butio inter vescentes, et sumptio, μεταδοσιςg et
g Hs.: μεταδωσις
h Hs.: μεταληψις
1 Hs.: συνεκδοχει.
26 Vgl. dazu Bucer, Deutsche Schriften 6,1 (Wittenberger
Konkordie), S. 121.
27 August., Tract. LXXX (De eo quod dicit) 15, 6, 3 (= PL
35, Sp. 1840). Das Augustinuszitat wird im Großen Ka-
techismus (BSLK S. 709), aber auch in Gründtlicher
bericht vom heiligen Abendmal (Anm. 23), Bl. 8v ange-
führt.
28 Vgl. Mk 1,10par; Joh 1,32-34.
29 Bucer, Deutsche Schriften 6,1 (Wittenberger Konkor-
die); S. 122: nec sentiunt fieri localem inclusionem in pane
μεταλυψιςh corporis Christi. Quae phrasis est
metonymia (idem tropica per traductionem atque
immutationem seu denominationem, qua sumuntur
verba pro verbis vel qua nomina transferuntur), non
rei signatae et signi, ut Calvinus assentit32 contra
sacramentorum vim et naturam et contra omnem
usum grammaticorum et rhetorum eruditeque lo-
quentium, sed quasi continentis et contenti, offeren-
tis seu exhibentis et exhibiti, quasi, inquam, prop-
terea quod non est hic localis inclusio, |32r| ut in
metonymia usitata contentum est incontinente. Sic-
ut alabastrum est in pixide, vinum in poculo, sed
praesentia utriusque nobis incognita, soli Christo
nota, qui verax et omnipotens est, ut alterum sui
offerens το προσφερον, alterum το προσφερομενον,
id, quod offertur, exhibetur et datur. Illud instru-
mentum hoc res ipsa ad manducandum et bibendum
porrecta. In paulo etiam est υπαλλαγη vel μενωνυ-
μια, instrumenti et ipsius actionis, dum inquit: Pa-
nis est communicatio33. Nam signat panem esse id
videlicet medium vel instrumentum, quo communi-
catum distribuitur, dispensatur, porrigitur et datur
corpus Christi, nec solum exhibetur, sed etiam eo-
dem organo |32v| sumitur ad manducandum, quid
fit, ut diximus, organo corporis, nimirum ore, in sa-
cramentali manducatione.
Hanc scripturae usitatam loquendi formulam Lu-
therus et alii non inscite συνεκδοχην appella-
runt34, quod sit quasi continentis et contenti verbi
gratia, si quis poculum ostendat et dicat: Hoc est
vinum Malvaticum, sicut et Christus de calice dicit:
aut durabilem aliquam coniunctionem extra usum sacra-
menti.
30 Vgl. BSLK (Großer Katechismus), S. 709.
31 1Kor 10,16.
32 Calvin, Institutio IV, 17, 21 (CR 30, Sp. 1020).
33 Verweis auf die Stelle 1Kor 10,16.
34 Zur Synekdoche bei Luther vgl. z.B. WA 5, S. 571: Igitur
mons Zion vocatur usitatissimo Tropo synecdoche, conti-
nens pro contento, sicut Hierusalem civitas pro populo ci-
vitatis, zum Abendmahl WA 26, S. 322: Und weil er ja so
gerne troppet [vgl. Calvin, Institutio IV, 17, 21], warumb
bleibt er nicht bey dem allten tropo, den die schrifft und alle
lerer bisher haben hie gebraucht / nemlich Synecdoche, so-
wie die Erklärungen in TRE 1, S. 112.
484